Ci možna ličyć vojska Vitaŭta ruskim?
U Minsku idzie histaryčnaja kanfierencyja «Staražytnaja Ruś paśla Staražytnaj Rusi: dyskurs uschodniesłavianskaha (nie)adzinstva».
Ihar Marzaluk (u prezidyumie) i jaho apanient Hienadź Sahanovič (na fota sprava) padčas kanfierencyi.
Uvohule, hetymi dniami ŭ Minsku adnačasova adbyvajucca dźvie znakavyja histaryčnyja kanfierencyi. Bolšaja pa kolkaści ŭdzielnikaŭ kanfierencyja «Vialikaje Kniastva Litoŭskaje: palityka, ekanomika, kultura» u Nacyjanalnaj akademii navuk i mienšaja pa kolkaści daśledčykaŭ, ale nie mienš maštabnaja — «Staražytnaja Ruś paśla Staražytnaj Rusi: dyskurs uschodniesłavianskaha (nie)adzinstva», jakaja adkryłasia 4 listapada. Jana bliskuča arhanizavanaja kafiedraj histaryčnaj spadčyny Respublikanskaha instytuta vyšejšaj škoły (RIVŠ) u partniorstvie z Hiermanskim histaryčnym instytutam Maskvy.
Asnoŭnyja pasiadžeńni projduć 5-6 listapada.
Pradmiety kanfierencyj pierasiakajucca, ale nie supadajuć. Forum, arhanizavany RIVŠ, prapanuje pa-novamu pahladzieć na terytoryi, jakija da CHIII stahodździa nazyvalisia Ruśsiu, i abmierkavać «fienomien Staražytnaj Rusi paśla Staražytnaj Rusi».
Daśledčyki ź Biełarusi, Hiermanii, Polščy, Rasii, Ukrainy rasstaŭlajuć akcenty ŭ daśledavańniach adpaviedna svajoj nacyjanalnaj histaryjahrafii. Dla prasoŭvańnia navuki važna vysłuchać adno adnaho, a taksama raspracavać prablemy, jakija znachodziacca na sutyku nacyjanalnych histaryjahrafij.
Dyjałohu spryjaje i adsutnaść padziełu na siekcyi — usie mohuć čuć usich, dyskutavać.
Takaja arhanizacyja abmiažoŭvaje kolkaść udzielnikaŭ, ale daje mahčymaść acanić maštaby daśledavańniaŭ i pabačyć cełasny histaryčny kulturny łandšaft. Jak zaznačyŭ arhanizatar i hałoŭny ruchavik kanfierencyi Alaksiej Martyniuk, časta na kanfierencyjach paśla plenarnaha pasiedžańnia nas razvodziać pa siekcyjach: biełaruskich historykaŭ — u siekcyju pa historyi VKŁ, rasijskich — u siekcyju pa historyi Maskovii, Pskova, Noŭharada, ukrainskich — u siekcyju historyi Halicka-Vałynskaha kniastva. «My biarom svaje partfieli i idziom słuchać,» — zaznačyŭ historyk, - «što pazbaŭlaje nas mahčymaści bačyć adzinuju, sucelnuju karcinu».
Dakłady, u asnoŭnym, pryśviečanyja zasvajeńniu i asensavańniu spadčyny Rusi ICH-CHIII stahodździaŭ žycharami Rečy Paspalitaj i Rasii ŭ XIV-XVII stahodździach, a taksama pytańniu histaryčnaj pamiaci, źviazanych z Ruśsiu histaryčnych mifaŭ padčas vybudoŭvańnia protanacyjanalnaj identyčnaści žycharoŭ Uschodniaj Jeŭropy.
Rektar RIVŠ u vitalnym słovie zaznačyŭ, što «ŭsie my ŭnuki adnaho dzieda». Nichto z udzielnikaŭ kanfierencyi hety tezis nie asprečvaŭ, ale kožny dakład pakazvaŭ, nakolki roźniłasia zasvajeńnie supolnaj spadčyny ŭ kožnaj z krain, što ŭźnikli na «ruskich» ziemlach, i jak nasielnictva kožnaj ź ich vykarystoŭvała histaryčnuju pamiać u svaich metach.
Adno z pytańniaŭ, uźniatych na kanfierencyi, — što historykam rabić z šmatsensoŭnaściu termina «ruski».
«Ź jakim vojskam Vitaŭt udzielničaŭ u bitvie na Vorskle — z ruskim, rusinskim, litoŭskim, litvinskim, uschodniesłavianskim, vojskam VKŁ, starabiełaruskim ci staraŭkrainskim — abo prosta ź biełaruskim ci ŭkrainskim — znojducca historyki, jakija i tak buduć kazać», — zaznačyŭ Alaksiej Martyniuk.
Historyk prapanuje vykarystoŭvać termin «Rutenija» dla poststaražytnaruskich, damadernych realij na ŭschodniejeŭrapiejskich terytoryjach.
Praŭda, jon užyvaŭsia adno zamiežnymi aŭtarami, a žychary hetych ziemlaŭ nazyvali siabie pa-roznamu, ale bolšaść sučasnaj histaryčnaj terminałohii — štučna prydumanaja navukoŭcami. Mahčyma, i «Rutenija» pryžyviecca ŭ navucy.
Vitalnaje słova na adkryćci kanfierencyi pramaŭlaŭ Nikałaus Katcar, dyrektar Hiermanskaha histaryčnaha instytuta ŭ Maskvie, adnaho ź dziesiaci daśledčych instytutaŭ pry fondzie Maksa Vebiera. Jon adznačyŭ nievysokuju cikavaść u Jeŭropie da krain i narodaŭ, što raźvivalisia paralelna zachodniejeŭrapiejskamu Siaredniaviečču.
Sienatar Ihar Marzaluk pryznaŭsia, što apošnim časam časta čuje abvinavačvańni ŭ nacyjanaliźmie i ŭ razbureńni ahulnaruskaha adzinstva.
U jaho dakładzie prahučała bolš pytańniaŭ, čym adkazaŭ. Jak padličyć, kolki siarod nasielnictva było nośbitaŭ toj ci inšaj identyčnaści? Nakolki možna raspaŭsiudžvać identyčnaść aŭtara adnoj krynicy na roznyja hrupy i sasłoŭi?
Na dumku historyka, vytoki dziaržaŭnaści dla prodkaŭ sučasnych biełarusaŭ u XVI stahodździ adnaznačna źviazvalisia z Kijeŭskaj Ruśsiu, rusinskuju identyčnaść vyznačała etničnaja samaśviadomaść žycharoŭ biełaruskich ziemlaŭ.
Raniej za XIX stahodździe my nie znachodzim vyznačeńnia lićvinaŭ jak prodkaŭ žycharoŭ hetaj ziamli, kaža Marzaluk. «Adnak być rusinam — nie značyć być prychilnikam ruskaha adzinstva». Marzaluk niekalki razoŭ pryvodziŭ krasamoŭny prykład: u čas Livonskaj vajny mahiloŭskija mieścičy ładzili vyłazki na Smalenščynu, brali ŭ pałon i pradavali maskavitaŭ za 3-5 kop hrošaj litoŭskich. Pry kancy vystupu historyk zaznačyŭ, što protanacyjanalnaja identyčnaść biełarusaŭ upieršyniu prajaviłasia ŭ pracach vilenskaj prafiesury pieršaj traciny XIX st. i ŭ pracach zachodnierusistaŭ:
«Kajałoviča my kiepska čytajem. Jaho kancepcyja hieniezisu VKŁ — taja ž kancepcyja Kraŭceviča, tolki na ruskaj movie».
Jon vykazaŭ spadziavańnie, što niekali źjavicca daśledavańnie školnych padručnikaŭ biełarusaŭ XIX stahodździa — biez analizu ich źmiestu, ličyć Marzaluk, my nie zrazumiejem pracesy farmiravańnia biełaruskaj nacyi.
Važny etap kanfierencyi — prezientacyja prajekta kompleksnaha miždyscyplinarnaha navukovaha daśledavańnia pracesaŭ zaradžeńnia protanacyjanalnych identyčnaściaŭ va Uschodniaj Jeŭropie. Prajekt pradstaŭlaŭ Andrej Daronin — śpiecyjalist pa prablemie hiermanskaha Reniesansu. Jon zaznačyŭ, što
nacyja jak takaja — pradukt Reniesansu, kali ŭpieršyniu byŭ uviedzieny padzieł historyi na epochi i parušyłasia ahulnaja historyja «ad Adama». Na miesca adzinaha chryścijanskaha jeŭrapiejskaha dreva pryjšoŭ ceły sad, i kožnaje dreva ŭ im pačało šukać svaje karani i znachodzić u historyi i histaryčnaj pamiaci pierajemnaść.
Ci byli anałahičnyja pracesy charakternyja dla ŭschodniesłavianskich ziemlaŭ? Udzielniki prajekta imknucca adkazać na pytańnie, ci mahčyma kazać pra pačatki madernaj nacyi va ŭschodnich słavian u XVI— siaredzinie XVIII stahodździaŭ i pra składańnie samastojnych rańniemadernych nacyjanalnych mifałohij. A kali tak, to jaki ŭ hetym pracesie byŭ upłyŭ zachodnich idej i madelaŭ.
Apošni plenarny vystup byŭ pryśviečany zapazyčańniam ź Biblii ŭ adzinaj piśmovaj krynicy pa historyi Staražytnaj Rusi — Apovieści minułych časoŭ. Dakładčyk — Alaksandr Filuškin, doktar navuk ź Pieciarburhskaha ŭniviersiteta, aŭtar fundamientalnych daśledavańniaŭ pra žyćcio Andreja Kurbskaha, Ivana Hroznaha, Livonskuju vajnu i novych kancepcyj pa historyi XVI stahodździa.
Spadar Filuškin zaznačyŭ, što pakolki piśmovaść u słavian źjaviłasia dosyć pozna, a viek histaryčnaj pamiaci — nie bolš za 80 hadoŭ, letapiscy vymušanyja byli pisać historyju pa dastupnych im uzorach. Takim uzoram była biblejskaja tradycyja.
Tak, letapisiec pieraličvaŭ słavianskija plamiony pa anałohii z kalenami Izrailevymi, zaznačaŭ, što piśmovaść słavianam daŭ Śviaty Duch.
Kab stać vybranym narodam, zastałosia zdabyć ziamlu abiacanuju — vyhnać i pieramahčy niaviernych. Kancepcyja Apovieści minułych časoŭ mieła relihijnuju nakiravanaść, zaznačyŭ Filuškin. Cikava, što asnovaj dla Apovieści pasłužyŭ Stary Zapaviet: histaryčnaja kancepcyja Novaha Zapavietu admaŭlaje etničny składnik.
U XVI stahodździ Ruś u letapisach Maskovii i Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ŭsprymajecca jak vytok i pačatak dziaržaŭnaj historyi, «ruskaje» minułaje zapatrabavanaje dynastyčnaj i hienieałahičnaj mifałohijaj, adnak užo ŭ toj čas Maskva i VKŁ usprymajuć adno adnaho jak čužakoŭ: «U krynicach adzinstva nie zafiksavana. I ŭ toj čas bratami my nie byli, pierafrazoŭvajučy viadomy tvor», — adznačyŭ Filuškin.
U nastupnyja dni majem jašče mahčymaść pasłuchać mnostva cikavych dakładaŭ i lehiendarnych daśledčykaŭ. Kanfierencyja adbyvajecca pa adrasie: Minsk, vuł. Maskoŭskaja, d. 15, aŭd. 323. Prahrama kanfierencyi tut.
