Čamu stvareńnie i zaćviardžeńnie Dziaržaŭnaha himna BSSR raściahnułasia na 11 hadoŭ
60 hadoŭ tamu, u kastryčniku 1955, paŭsiudna pačali vykonvać Dziaržaŭny himn Biełaruskaj SSR na vieršy Michasia Klimkoviča i muzyku Niestara Sakałoŭskaha. U našy dni vieršavanyja radki Klimkoviča dapoŭniŭ paet Uładzimir Karyzna, i himn savieckaha času praciahvaje žyćcio jak Dziaržaŭny himn Respubliki Biełaruś. Los jaho byŭ niaprosty…
Ahulnuju historyju dziaržaŭnych himnaŭ respublik SSSR možna vieści z Tehieranskaj kanfierencyi kiraŭnikoŭ sajuznych dziaržaŭ 28 listapada — 1 śniežnia 1943 hoda. Kali prezident ZŠA Ruźvielt ahučyŭ ideju stvareńnia Arhanizacyi Abjadnanych Nacyj, to kiraŭnictva SSSR pačało šukać sposaby ŭzmacnieńnia ŭ joj savieckaha ŭpłyvu. Sajuznym respublikam vyrašana było nadać maksimum atrybutaŭ paŭnavartasnych dziaržaŭ — z ułasnymi ministerstvami abarony i źniešnich znosin, z nacyjanalnymi ściahami, hierbami i himnami.
Tamu 3 lutaha 1944 hoda Prezidyum Viarchoŭnaha Savieta SSSR vydaŭ Ukaz «Ab dziaržaŭnych himnach savieckich respublik». Va ŭradach sajuznych respublik zakipieła rabota.
Dyscyplinavanyja estoncy ŭ asobie Hustava Erniesaksa i Jochanesa Siempiera ŭzialisia tady ž, u lutym 1944, za spravu i nieŭzabavie prezientavali himn Estonskaj SSR.
Mudra-marudlivyja kazachi zaviaršyli svoj konkurs u 1945-m i družna prahałasavali za himn kampazitara Mukana Tulebajeva na vieršy Kajuma Muchamiedchanava (muzyka hetaja hučyć dahetul).
Na bahataj talentami Ukrainie niekatoraja zatrymka adbyłasia z-za taho, što vielmi ŭžo ščylnymi akazalisia kałony paetaŭ i kampazitaraŭ, što pamknulisia na šturm partyjnaha zadańnia. Adnak da 1949 hoda praduktam unutryrespublikanskaha tvorčaha kansiensusu staŭ himn na vieršy P. Tyčyny i M. Bažana, aŭtaram ž muzyki značyŭsia kalektyŭ pad kiraŭnictvam kampazitara A. Lebiedzianca.
Padzatrymalisia, na žal, litoŭcy. Ale, narešcie, u 1950 hodzie kampazitar Balis Dvaryjonas (saaŭtar I. Šviadas, słovy A. Viencłava) napisaŭ himn Litoŭskaj SSR.
I tolki braty-biełarusy ciahnuli z uviadzieńniem himna až da 1955 hoda — cełych adzinaccać hadoŭ. Na pamiać prychodzić adzin piersanaž satyryčnaj paemy «Skaz pra Łysuju haru»:
A Siemiažon, prydbaŭšy ŭčastak,
Apošni ŭziaŭsia budavać:
«Maja ž takaja dola-ščaście:
Ja ž i žaniŭsia ŭ sorak piać…»
U čym sprava, tavaryšy biełarusy? Čamu sajuznaja respublika, jakaja zaŭsiody pieršaja hałasuje za, prajaviła dziŭnuju niedyscyplinavanaść u spravie napisańnia ŭłasnaha himna?
A sprava ŭ tym, što biełaruskija dziaržaŭnyja i tvorčyja kiraŭniki zasnavali niešta nakštałt «Dziaržkamiteta pa stvareńni Dziaržaŭnaha himna Biełaruskaj SSR». Dziasiatki ludziej akazalisia pry spravie, a tamu śpiašacca nie chaciełasia.
Pratakoł konkursnaha žury ad 5 červienia 1944 hoda
U pačatku šlachu, u 1944—1945 hadach, źjavilisia dziasiatki konkursnych prajektaŭ. Z «Daviedki ab rabocie Žury pa stvareńni Dziaržaŭnaha himna BSSR»:
«Praca pa stvareńni Dziaržaŭnaha himna BSSR pačałasia ŭ krasaviku 1944 hoda. Pieršaja narada paetaŭ i kampazitaraŭ BSSR adbyłasia ŭ horadzie Maskvie 8 krasavika 1944 hoda. Na hetaj naradzie było pastaŭlena pytańnie «Ab stvareńni Dziaržaŭnaha himna Biełaruskaj SSR». Z dakładam pa hetym pytańni vystupiŭ staršynia Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta BSSR t. N.Ja. Natalevič. Na hetaj ža naradzie byŭ abjaŭleny konkurs na najlepšy tekst i na najlepšy muzyčny tvor himna. Paśla hetaj narady paety i kampazitary pierajšli da pracy…»
Anatol Bahatyroŭ
Kampazitar Anatol Vasiljevič Bahatyroŭ raspaviadaŭ mnie ŭ 2000 hodzie:
— U Maskvie my z evakujavanymi biełaruskimi dziejačami žyli spačatku ŭ haścinicy «Maskva». Zatym publiku ranham nižej — mianie, takim čynam, taksama — pierasialili ŭ viadomuju našym ziemlakam haścinicu «Jakar» kala Biełaruskaha vakzała. Paźniej, praŭda, mnie jak łaŭreatu Stalinskaj premii dali kvaterku ŭ centry na vulicy Maskvina, dzie ja žyŭ z žonkaj i cieščaj. Urad respubliki raźmiaščaŭsia ŭ budynku pradstaŭnictva BSSR. Tut i adbyłasia taja pamiatnaja dla tvorčych rabotnikaŭ narada krasavika sorak čaćviortaha. Ničypar Jakaŭlevič Natalevič pastaviŭ zadaču kankretna: jość uzor — Himn SSSR, i treba skłaści tvor z abaviazkovymi elemientami: Lenin, Stalin, Partyja, Kastryčnik, braterski sajuz pad kiraŭnictvam Vialikaj Rasii, pieramoha nad vorahami, śvietłaja budučynia.
— Svajho rodu buryme — vierš z zadadzienymi ryfmami?
— Kali zaŭhodna… Idejnaje kiraŭnictva tvorcami było ŭskładziena na sakratara CK KP(b)B pa prapahandzie Cimafieja Sazanaviča Harbunova, a ŭsiu arhanizacyjnuju častku daručyli sakrataru Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta BSSR Łazaru Jeŭdakimaviču Papkovu.
Z archiŭnaj daviedki:
«Dla adboru dasłanych tekstaŭ, a taksama i muzyčnych tvoraŭ i padrychtoŭki dla ŭradavaha zaćviardžeńnia i prasłuchoŭvańnia, rašeńniem biuro CK KP(b)B stvorana žury ŭ nastupnym składzie: t.t. Harbunoŭ (staršynia), Jakub Kołas (namieśnik staršyni), členy — t.t. Bahatyroŭ, Aleksandroŭskaja, Broŭka, Załataroŭ, Krapiva, Łyńkoŭ, Piestrak, Papkoŭ, Stalaroŭ, Šastakovič. Žury paśla zaćviardžeńnia prystupiła da pracy. Da kanca krasavika m-ca 1944 było pradstaŭlena 14 varyjantaŭ tekstu i 5 varyjantaŭ muzyki. U suviazi z tym, što padańnie tekstaŭ i muzyki zamarudziłasia, žury pad kiraŭnictvam t. Horbunava krasavika 28 była praviedziena druhaja narada paetaŭ i kampazitaraŭ BSSR, dzie papiarednie abmiarkoŭvalisia prapanavanyja teksty i muzyčnyja tvory. Narada pryznała, što praca pa stvareńni Dziaržaŭnaha himna prachodziła niezdavalniajuča i tekst i muzyka, pradstaŭlenyja da taho času, byli niedabrajakasnyja. Paśla hetaj narady praca paetaŭ i kampazitaraŭ bolš aktyvizavałasia…»
Tak, spačatku ŭ evakuacyi, u vajennaj Maskvie, zadačy stavilisia i vyrašalisia pa-frantavomu: «Miesiac terminu — i kab byŭ himn!». Sapraŭdy hetak ža ŭ biełaruskim uradzie i CK razmaŭlali z partyzanskimi kamandzirami, jakija prybyli z-za linii frontu, sakratarami padpolnych rajkamaŭ i abkamaŭ. Ale hodam paźniej, kali ŭdzielniki administracyjna-tvorčaha pracesu pieramiaścilisia na «svajo pole» — u vyzvaleny Minsk, — vyrazna prajaviłasia ŭsieahulnaja važnaść.
Stała zrazumieła, što praca nad himnam — heta nie prosta dziaržzamova. Heta adkaznyja aparatnyja pasady i hrašovyja akłady z premijami, heta ahulnyja subsidyi i akordnyja vypłaty. A taksama — piersanalnyja pajki.
Dyk navošta ž śpiašacca!
Druhaja staronka akta žury konkursu ad 29 studzienia 1945 hoda. Čyrvonaj rysaj my paznačyli tvor Michasia Klimkoviča.
Voś, naprykład, frahmient stenahramy adnaho z pasiadžeńniaŭ žury pa adbory tekstu i muzyki himnu BSSR (našy zaŭvahi ŭ kruhłych dužkach):
«29 studzienia 1945 hoda. Prysutničajuć: t.t. Harbunoŭ, Aładaŭ, Pukst, Cikocki, Broŭka, Kandrat Krapiva, Piestrak, Aleksandroŭskaja, Papkoŭ.
<…> Papkoŭ.Kožny člen žury pavinien uvažliva jašče raz pračytać i pradumać tekst i prastavić bały i ŭjavić.
Harbunoŭ.Da jakoha terminu?
Papkoŭ.3 dni, a potym sabracca i vyrašyć kančatkova (słova «kančatkova» hučyć na kožnym padobnym pasiadžeńni).
Harbunoŭ.Prezientavać da 2-ha lutaha 1945.
Papkoŭ.A ŭ subotu sabracca.
Pukst.Zaraz usie 4 varyjanty [himna] nainstrumientavany i pieradadzienyja na vyvučeńnie Vialikaha teatra.
Harbunoŭ.Jość pytańni?
Aleksandroŭskaja. Vy viedajecie, što ŭ teatry hatova [nie] usio?
Pukst.Dy charavyja repietycyi pravodziacca.
Aleksandroŭskaja.U nas 5 tydniaŭ niama paliva i teatr nie pracuje, narod nie źbirajecca.
Harbunoŭ.Potym prymiem admysłovaje rašeńnie, heta potym užo. [Kali] Jak himn nie pryniaty, vydać jak pieśni. Vydać asobnym zbornikam.
Broŭka.A miž inšym, kali Sajuzny Himn vydavaŭsia, masa varyjantaŭ pieradavałasia pa radyjo.
Harbunoŭ.Potym rašeńnie budziem prymać pa hetym pytańni.
Pukst.Muzyčnaja redakcyjnaja kamisija ŭžo prosić, kab razhledzieć uvieś materyjał i raźmierkavać jaho takim čynam: da vykanańnia i da vydańnia.
Harbunoŭ.Jość takaja prapanova, tak jak pracy tut vielmi šmat, kab hetuju kamisiju pašyryć, uvieści siudy t.t. Piestraka, Aleksandroŭskuju, Cikockaha, Aładava. Kamisiju stvaryć, jakaja pavinna vyznačyć, što rabić z astatnimi varyjantami, pad ahulnym kiraŭnictvam Łarysy Pampiejeŭny [Aleksandroŭskaj]. Pieradać stenahramy, pratakoły. Prosim vas unieści admysłovuju pastanovu, a my hetu pastanovu razhledzim na pasiadžeńni žury i zaćvierdzim jaho.
(Łarysa Pampiejeŭna Aleksandroŭskaja, narodnaja artystka BSSR i SSSR, łaŭreat Stalinskaj premii, imhnienna ŭvachodzić u rolu staršyni novaj kamisii.)
Aleksandroŭskaja.Jość muzyka, jakaja padychodzić da dziciačaj piesieńki i možna jaje rekamiendavać jak dziciačuju piesieńku [?!].
Pukst.U mianie jašče adno pytańnie: heta pra formu, jakim čynam i kali aŭtary buduć vykrytyja?
Broŭka.Treba adkryć taho, čyj [himn] budzie pryniaty.
Harbunoŭ.Treba abviaścić taho, čyj budzie pryniaty. Aficyjna budzie abvieščana — pryniaty tekst taho, muzyka taho. I budzie śpis, što za ŭdzieł uznaharodžvajucca takija i h.d.
Pukst.Što tyčycca kampazitaraŭ, heta treba paśla 3-ha tura vyjavić aŭtaraŭ.
Aleksandroŭskaja.Znoŭ-taki ŭskryć pryniataha.
Papkoŭ.Heta my jašče padumajem.
Harbunoŭ.A žury my ŭskryjem, a dla hramadskaści buduć uskrytyja tyja, chto budzie pryniaty.
Papkoŭ.Paśla prasłuchoŭvańnia ŭ 3-m tury my možam niekatoryja varyjanty adchilić i vyrašym, što prapuścić da prasłuchoŭvańnia.
Harbunoŭ.My možam pakazać i tyja, jakija adchilili.
Papkoŭ.U mianie pytańnie praktyčnaha paradku. Urad pažadaje prasłuchać himny inšych krain, a jany ŭ nas nie hatovyja.
Harbunoŭ.Polski himn našamu teatru treba vyvučyć.
Papkoŭ.Voś treba vyrašyć, možna vykanać brytanski himn. Treba padrychtavać abaviazkova polski i brytanski himny.
Aleksandroŭskaja.Čamu [nie] śpievy, [a] duchavy arkiestr tolki?
Harbunoŭ.Treba, kab polski chor byŭ na vypadak, z arkiestram dobra sustrakać na vakzale.
Papkoŭ.Treba prapanavać kamuści, kab jany padrychtavali i ŭ charavym, i ŭ arkiestravym vykanańni.
Pukst.Jašče jość adno pytańnie, heta z nahody raschodaŭ pa praviadzieńni ŭsich mierapryjemstvaŭ. Kaštarys, jaki byŭ zaćvierdžany, jon ciapier anulavany.
Harbunoŭ.Treba adnavić. Tav. Papkoŭ, pahavorycie z tav. Katlarovym. Kolki treba, paŭmiljona?
Papkoŭ.420 tysiač.
Pukst.Vydatkavana tysiač 150, nie bolej, ale zaraz pryjšłosia pierahledzieć, i 3-i tur zapatrabuje 508 tysiač, z uznaharodami i z apłataj kampazitaram.
Harbunoŭ.Davajcie adnovim hetyja srodki, jakija jość, a ab dadatkovych srodkach treba ŭvajści z chadajnictvam.
Papkoŭ.Kali my stvorym dobry nacyjanalny himn, za hrašyma spravan nie stanie. Hałoŭnaje ciapier stvaryć.
Pukst.Jašče adno pytańnie — heta ŭ suviazi z vykanańniem himnaŭ družalubnych dziaržaŭ. Hetuju pracu treba pačać i praciahvać sistematyčna, ale heta treba ŭskłaści na peŭnych tavaryšaŭ (vidavočna — na samoha tav. Puksta).
Papkoŭ.Ja dumaju, praktyčna treba zrabić takim čynam: tav. Piestrak (piśmieńnik Filip Siamionavič Piestrak ŭu1943—1945 hh. Byŭ načalnikam upraŭleńnia pa spravach mastactvaŭ pry SNK BSSR) svaim zahadam aformić i prapanuje, kab padrychtavali i termin pakaža.
Harbunoŭ.Hrošaj u vas dastatkova na mastactva.
Aleksandroŭskaja.Pastupiła zajava ad našaha choru na majo imia, voś ja jaho pryniesła, što ź im rabić?
Harbunoŭ.Što jany prosiać?
Aleksandroŭskaja.Jany prosiać toje, što im abiacali ŭ Maskvie: vopratku, hrošy.
Harbunoŭ.A hrošy jakija?
Aleksandroŭskaja.Premiju niejkuju i z Čyrvonaha Kryža vopratku.
Piestrak.Sapraŭdy z hetym ciažkaja historyja (padtrymlivaje).
Papkoŭ. Praz teatr jany atrymali (apraŭdvajecca).
Aleksandroŭskaja.Heta bryhada, jakaja vyjazdžała śpiecyjalna pa himnie (nastojvaje).
Papkoŭ.U Maskvie nikomu nie davali z pracaŭnikoŭ teatra, tamu im abiacali.
Aleksandroŭskaja.Tut idzie pytańnie ab 9 ludziach.
Papkoŭ. Ja liču, što jany pavinny praz teatr atrymać (uvilvaje ad prapanovy Łarysy Pampiejeŭny).
Pukst.U kaštarysie ŭklučany dadatkova 8 charystaŭ i 1 kiraŭnik.
Papkoŭ.A čamu nie raźličylisia da hetaha času?
Pukst.Kaštarys byŭ zanižany (pierakładaje adkaznaść na inšych).
Papkoŭ. Kolki im hrošaj treba? (zdajecca)
Aleksandroŭskaja.Navat avansy nie mohuć pahasić (dabivaje Papkova).
Harbunoŭ (jak sakratar CK prymaje valavoje rašeńnie). Hetu zajavu dajcie t. Pukstu, my jamu daručajem razabracca. U dačynieńni da hrošaj treba nieadkładna raźličycca. U dačynieńni da adzieńnia dla 9 čałaviek, treba padumać.
Papkoŭ.Napišycie t. Šaŭrovu z pryčyny takoha vypadku (Alaksiej Siamionavič Šaŭroŭ — šmathadovy narkam i ministr handlu, namieśnik staršyni SNK i SM BSSR).
Aleksandroŭskaja.Ale heta admysłovaja praca, pazapłanavaja (pašyraje dla siabie apieratyŭna prastoru na pierśpiektyvu).
Papkoŭ (jak sakratar Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta BSSR, biezumoŭna, padtrymlivaje rašeńnie partyi). Z hrašyma treba nieadkładna raźličycca, a ŭ dačynieńni da rečaŭ dla našeńnia, ja liču, treba budzie padumać. Napišycie tav. Šaŭrovu, a jon daść ukazańnie…
Sapraŭdy, tak možna stvarać himn adzinaccać hadoŭ! Padobna na toje, nie było kamu stuknuć kułakom pa stale i pa-balšavicku prosta siekanuć:
— Kali Paćje ź Dziehiejteram pisali «Internacyjanał», jany što — taksama stavili ŭ paradak pytańni pra «kaštarys himna», pra pajki i adrezy na palito!
Na zaćviardžeńnie ŭ Maskvu biełaruski lidar Panamarenka abaviazany byŭ pradstavić himn u vyhladzie pravilna spakavanaha praduktu. Centram byŭ aprabavany mietad arhanizacyi aŭtarstva himnaŭ sajuznych respublik. Idealnym razumieŭsia tandem kiraŭnikoŭ nacyjanalnych tvorčych sajuzaŭ — piśmieńnickaha i kampazitarskaha. Pryčym dla važkaści aŭtaram vielmi pažadana było mieć zvańni łaŭreataŭ Stalinskaj premii. Faktyčna heta byŭ cenz na aŭtarstva himna.
U BSSR dadzienym umovam bolš za ŭsio adpaviadała tvorčaja źviazka: kampazitar Anatol Bahatyroŭ, paety Kandrat Krapiva i Piatruś Broŭka. Ale paśla 1944, kali za kantatu «Biełaruskim partyzanam» kampazitara ŭznaharodžvajuć ordenam Lenina, z Bahatyrovym adbyvajecca toje, što Natalevič pry abmierkavańni himna ŭviadzie ŭ vušy Panamarenku: «Ja maju źviestki, što tav. Bahatyroŭ prytrymlivajecca taho punktu hledžańnia, što jon nie choča prytrymlivacca trafareta».
U śniežni 2000 hoda Anatol Vasiljevič vymavić u hutarcy sa mnoj dziŭnuju frazu: «Ja zaŭsiody ličyŭ i liču, što najlepšy himn usich časoŭ i narodaŭ — heta «Božie, caria choroni!». I dalej:
— Mahu ščyra skazać, što Łarysa Aleksandroŭskaja była maim voraham. I jana ž mieła vialiki ŭpłyŭ na kiraŭnika respubliki Panamarenku. Ale ja da śmierci tavaryša Stalina byŭ abaronieny jaho dobrym staŭleńniem da mianie, pra jakoje ŭsie viedali. Ja z tavaryšam Stalinym sustrakaŭsia vosiem razoŭ. U čas pakazu majoj opiery «U puščach Paleśsia» ŭ Vialikim teatry ŭ Maskvie tavaryš Stalin zaprasiŭ mianie ŭ łožu i hutaryŭ sa mnoj u prysutnaści členaŭ Palitbiuro dźvie z pałovaj hadziny… Što ž potym adbyłosia z himnam Broŭki i Krapivy na maju muzyku, jaki vyvodzili ŭ pieramožcy konkursu? Adkryta skažu: nie viedaju. Ja byŭ prosta ahučvalnikam hetaha paetyčnaha tandemu. A čamu ŭ 1944 hodzie nie prapuścili ŭ treci tur dobryja vieršy Klimkoviča «My, biełarusy, z bratniaju Ruśsiu», kažu ščyra: Michaił Mikałajevič mieŭ niaščaście akazacca pad niamiecka-fašysckaj akupacyjaj, jaho, praŭda, potym partyzany pierapravili ŭ Maskvu. A pra Niestara Sakałoŭskaha naohuł skažu, što jon byŭ maim siabram. Tamu pra jaho mahu adkryta sudzić, što kampazitaram jon byŭ u cełym nievialikim, u jaho navat kansiervatorskaj adukacyi nie było. Ale zatoje Niestar Fiodaravič byŭ vydatnym mieładystam-piesieńnikam…
Konkursny mašynapisny aryhinał vieršaŭ Michasia Klimkoviča
Kali mieć ujaŭleńnie ab pałkavodčych ambicyjach Panamarenki (dla prykładu možna ŭspomnić, jak ŭ 1942 hodzie hety ŭradženiec Kubani kinuŭsia raźvivać maskoŭski namiok ab mahčymym stvareńni nacyjanalnaj biełaruskaj armii ŭ składzie RKKA), to stanovicca zrazumiełym, čamu, kažučy šachmatnym movaj, uźnikła patavaja situacyja. Pancielajmonu Kandraćjeviču patrebien byŭ himn jak ilustracyja pieramohi pad jaho asabistym kiraŭnictvam cełaj respubliki — člena AAN. Ale kłasicysta Anatola Vasiljeviča, padobna, užo varaciła ad vajaŭniča-pryzyŭnych śpievaŭ.
«Ciahniem ciabie na samuju viaršyniu historyi, a ty, niaŭdziačny, nie možaš adkazać poŭnaj uzajemnaściu. Dobra. Što atrymałasia — toje atrymałasia», — taki, vidavočna, byŭ sens prysudžeńnia Bahatyrovu pieršaj premii na ŭnutranym konkursie za vymučanuju miełodyju himna. Paśla hetaha Panamarenka padpisvaje datavanuju 4 śniežnia 1945 pastanovu CK KP(b)B ab uviadzieńni ŭ vykanańnie z 1 studzieni 1946 hoda himna BSSR na muzyku Bahatyrova i tekst Broŭki i Krapivy.
Pravilna aformleny himn adsyłajuć dla zaćviardžeńnia ŭ Maskvu, dzie jon … loh u doŭhuju skryniu. CK VKP(b) nie kazaŭ ni tak, ni nie. Čamu?..
Historyk Vital Skałaban raspaviadaŭ mnie, što samyja nastojlivyja archiŭnyja pošuki dakumientaŭ pa hetym pytańni nie dali vynikaŭ. Mahčyma, aficyjnych papier dla Minska nie było ŭvohule, bo Staraja płošča pakidała za saboj prava nie ŭstupać u tłumačeńni i nie pakidać piśmovych śviedčańniaŭ.
Što sučasnym daśledčykam možna zrabić u dadzienaj situacyi? Pierajści na ŭzrovień bajek i aniekdotaŭ? Aniekdotaŭ na temu ŭzajemaadnosin Maskvy i sajuznych respublik kaliści chapała. Naprykład taki.
Z nazirańniaŭ staršyni Vyšejšaj atestacyjnaj kamisii ab charaktary «supravadžeńnia» navukovych dysiertacyj z roznych respublik. Voś, skažam, dasyłajecca na zaćviardžeńnie doktarskaja z Taškienta. Śledam prychodzić vahon suchafruktaŭ. Dysiertacyja ź Jerevana — vahon kańjaku. Z Kijeva — vahon ź piarcoŭkaj i sałam. A ź Minska… Kali adsiul pastupaje dysiertacyja, to śledam prychodzić vahon złaślivych ananimak.
A miž tym paralelna isnavali konkursnyja varyjanty himna inšych aŭtaraŭ. Častka tvoraŭ miortva lažała ŭ tečkach, ale asobnyja atrymali kancertna-vykanalnickaje ŭvasableńnie — prosta jak pieśni.
Michaś Klimkovič
Niestar Sakałoŭski
Liryka-hramadzianskaha hučańnia kampazicyja Niestara Sakałoŭskaha na vieršy Michasia Klimkoviča «My — biełarusy» była z tych, pra jakija muzykaznaŭcy ŭ ranhu členaŭ biuro CK kazali, što «z punktu hledžańnia pryjemnaści muzyki» jana, moža, i ničoha sabie, ale ŭ astatnim… tut vystupoŭcy pryŭnosili mietał u tembr hołasu: asabistyja ankiety ŭ aŭtaraŭ «nie zusim».
Da Niestara Sakałoŭskaha naohuł staŭleńnie było jak da druharazradnaha ŭdzielnika konkursu. Pa-pieršaje, nie mieŭ jon zakončanaj kansiervatorskaj adukacyi — tolki muzyčny technikum. Taksama tvorčaja śpiecyjalizacyja ŭ Sakałoŭskaha była nie manumientalna-kłasičnaja, a zajmaŭsia jon piesiennym składalnictvam, chormiejstarstvam, falkłoram. Nu čaho ŭ razumieńni muzykaznaŭcaŭ u stalinskich kicielach možna było čakać ad kampazitara, čyjo pryznačeńnie — usiakija tam «aj-luli»?.. Adnak u 1949 Sakałoŭski stvaraje druhuju redakcyju pieśni «My — biełarusy», jana pastupova stanovicca zdabytkam masavych vykanaŭcaŭ, hučyć u kłubach i damach kultury.
Słuchačy pa natchnieńni paciahnulisia da hetaj miełodyi, tamu što akramia pafasnaha mieła jana i prostaje dušeŭnaje napaŭnieńnie. Stomlenamu ad vajny narodu nie vypadała pačynać kožny novy dzień mirnaha pracoŭnaha žyćcia sa zmročna-rašučaha muzyčnaha nastroju na ŭzor «Napierad, na śmiarotny boj!».
Luty 1955-ha, adliha. U palito naroschryst źbirajucca na minskim vakzale ŭdzielniki Dekady biełaruskaha mastactva i litaratury ŭ Maskvie. A 21 lutaha ŭ tranślacyi finału pa ŭsiesajuznym radyjo i telebačańni zaklučnaha kancerta Dekady hučyć patryjatyčnaja pieśnia «My — biełarusy».
Stała jasna, što heta i jość toj sapraŭdny himn, ź jakim prypaźniłasia Biełaruś. Źjaviŭsia śledam dziaržaŭny ŭkaz:
…Tradycyjna pryniata žartavać na temu marudnaści estoncaŭ. Adnak nahadaju, što akuratna-dyscyplinavanyja pradstaŭniki hetaj respubliki pradstavili Maskvie svoj himn užo praz try miesiacy paśla Ukaza Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta SSSR ad 3 lutaha 1944 h. «Ab dziaržaŭnych himnach savieckich respublik». Padobna na toje, nie było ŭ ich tvorča-administracyjnych intryh, baraćby «dobraha ź jašče lepšym». Skazana — zroblena.
A voś biełarusy raściahnuli praces stvareńnia i aprabacyi himna na cełych adzinaccać hadoŭ.
