Viktar Marcinovič: Mars, boh Niezaležnaści
Nieŭzabavie paśla taho, jak sparachnieły astroh saŭka kančatkova razvaliŭsia, moj lubimy saviecki paet Iosif Brodski napisaŭ svoj samy skandalny vierš.
Tvor nazyvaŭsia «Na otdielenije Ukrainy» i prademanstravaŭ, što Brodski, na svaim samym hłybinnym uzroŭni, zaŭsiody byŭ cahlinkaj toj samaj turmy, ź jakoj niekali z takim tryumfam źbieh. Tam jość šmat kryŭdnaha, u hetym vieršy, ale ja pracytuju nastupnyja radki:
Skažiem im, zvonkoj matieŕju pauzy mietia, stroho:
skatierťju vam, chochły, i rušnikom doroha.
Stupajtie ot nas v županie, nie hovoria v mundirie,
po adriesu na tri bukvy na vsie čietyrie…
storony. Pusť tiepieŕ v mazankie chorom Hansy
s lachami staviat vas na čietyrie kosti, pohancy.
Doŭhi čas pamflecik byŭ temaj pałkich sprečak fiłołahaŭ, uźnikła navat dobra zadakumientavanaja viersija pra toje, što Brodski vieršyka nie pisaŭ ci pisaŭ, ale kpiŭ sam ź siabie. Ale potym źjaviłasia voś hetaje videa , paśla jakoha spračacca bolej nie pryniata. Ciapier Brodski na ściahach samych addanych ruskich čarnasociencaŭ. Zachar Prylepin piša na svaim sajcie: «Brodski – vidavočny ksienafob i dazvalaje sabie ździekavacca z asobnych narodaŭ dy cełych relihij. Brodski – impieryjalist i militaryst… Naturalna, jon ža narmalny ruski piśmieńnik, sa šmat jakimi typovymi zakidonami».
Tak, vyjaviłasia, što Brodski byŭ «narmalny ruski piśmieńnik». Być «narmalnym ruskim» siońnia — značyć naraśpieŭ, prymružyŭšy vočy, čytać: «Hoj ty, rušnik-karbovaniec, siemiečki v potnoj žmienie! Nie nam, kacapam, ich obviniať v iźmienie». Zrazumieła, jość ciapier i «nienarmalnyja ruskija» kštałtu Ulickaj, Bykava ci Sarokina, knihami jakich začytvajecca maja hienieracyja, ale razmova nie pra ich.
Čamu ŭ Dzień niezaležnaści Ukrainy ja vyrašyŭ zhadać Brodskaha? Sprava ŭ tym, što ja — biełarus. I kožny radok, uklučna z ustupam pra Karła Dvanaccataha, moža być raspaŭsiudžany na zabytuju historyju toj krainy, u jakoj ja pišu.
My taksama vajavali z Rasijaj. My taksama ź joj siabravali. Jana taksama nikoli nie prabačyć nam kali my sydziem. Pryčym kryŭdna budzie nie tolki Prylepinu, ale i jakomu-niebudź libierału, jaki nie praminie babachnuć z amierykanskaj univiersiteckaj trybuny pra «bulbašoŭ». Impieryjalizm kštałtu kampjutarnaha virusu – zaviadzi razmovu pra Parašenku, i amal kožny ruski pieratvorycca ŭ ahienta Śmita.
Tak paviałosia, što apošnim časam majoj krainaj pryniata tykać u vočy Kijevu. Maŭlaŭ, siadzieli b cichieńka, nie čapali b Januka, žyli b jak biełarusy. Voś niejki moj suajčyńnik, i, pamiž inšym, taksama piśmieńnik, piša ŭ «Iźvieścijach» što «Kijevu varta vučycca ŭ Minska», tam jość pra Ladovyja pałacy dy «BiełAZy». Marna palemizavać z hetym artykułam pa sutnaści, jak naohuł jość biasplonnym marnavańniem času sprečka z čałaviekam, jaki napisaŭ voś taki raman pra toje, jak «zažyva palili ni ŭ čym nie vinavatych ludziej». Usim, chto choča parazvažać pra cud biełaruskaj vytvorčaści, raju zrabić adzin ekśpierymient: prajści na terytoryju zavoda «Haryzont», niekali honaru nacyjanalnaj pramysłovaści. Dniami mianie tudy zaniesła ŭ adnu ź firmaŭ, što zajmajucca ramontam telefonaŭ, i ŭźnikła adčuvańnie, što ja trapiŭ u zakinuty saviecki bunkier, pasiarod jakoha stajać dapatopnyja stanki, na jakich dobra było b rabić tank, a nie zvyštonkuju elektronnuju techniku.
A što da «viežy Hazpramu», «simvała siabroŭstva Biełarusi dy Rasii, uvasableńnia pravilnaha vybaru, zroblenaha…», dyk hlańcie voś tut i zrazumiejcie, što nijakaha pravilnaha vybaru niama da taho momantu, pakul Biełaruś nie stanie častkaj Rasii.
Ja vielmi lublu svaju krainu. Ale ja nie vielmi razumieju, z čaho składajecca jaje isnaja niezaležnaść.
Śviata, što adznačajecca ŭ lipieni, pryśviečanaje vyzvaleńniu ad niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ, jakija ciapier Biełarusi nie pahražajuć ni ŭ jakim vyhladzie. U 1991-m z SSSR Biełaruś vyjšła nie tamu, što baleła, nie tamu, što vielmi prahnuła nacyjanalnaha vyznačeńnia, a tamu što SSSR zdoch. Za biełaruskuju niezaležnaść było zapłačana litoŭskaj kryvioju – stralanina la televiežy ŭ Vilni spravakavała pracesy, jakija skončylisia tym, što daviałosia adździalacca. Aleś Adamovič pra heta pisaŭ: Biełaruś, Vandeja pierabudovy.
Pry ŭsioj svajoj siemantyčnaj blizkaści, svaboda i niezaležnaść nie tojesnyja paniaćci.
Svaboda moža nie mieć abjekta, vyklučna subjekt. Niezaležnaść patrabuje taho, ad čaho ty niezaležny. I voś abjektam biełaruskaj niezaležnaści jość Druhaja suśvietnaja vajna, što skončyłasia 70 hadoŭ tamu. Śviatkujučy jaje, my z asałodaj pastulujem svaju zaležnaść ad Rasii, jakaja daje nam tannyja haz, naftu dy kredyty. Ciapier Rasii ciažka, i Biełaruś lacić u biezdań razam z susiedkaj. Biezdań u nas adna na dvaich. Treba być kałumnistam «Iźvieścij», kab hetaha nie bačyć.
Abjektam ukrainckaj niezaležnaści źjaŭlajecca savok i naohuł sistema padparadkavańnia, vybudavanaja vakoł Rasii ŭ 1917-m. Taja vajna, jakaja idzie na ŭschodzie, – pa sutnaści, praciah stralaniny la vilenskaj televiežy. De-fakta tolki ciapier, u 2013-2015-m, Ukraina i pačała nabyvać realnuju niezaležnaść. Toje, što pieražyvaje hetaja kraina, – kalka ź ciažkaściaŭ, praź jakija prajšła Litva ŭ 1991-m. Kali dumajecie, što było lohka, pračytajcie pra ŭsie tyja maleńkija detalki, naprykład, pra toje, jak drukavalisia pieršyja niezaležnyja hrošy Litvy i jak krainy, pad ciskam adnoj vialikaj dziaržavy, adna za adnoj admaŭlalisia ad kantraktu na vyrab litaŭ.
Ciapier ciažka. Ale chacia b zrazumieła. Mianie zaŭsiody ŭražvali ludzi, zdolnyja admovicca ad dabrabytu ŭ abmien na idei, u jakija vierać. Tak, pasijanarnaść vielmi nahadvaje varjactva, ale mienavita jana narešcie i viadzie da stvareńnie nacyi.
Ukrainie spatrebiłasia dvaccać hadoŭ, kab zaviaršyć praces, jaki pačaŭsia ŭ 1991-m. I mnie chočacca vieryć, što jašče praz dvaccać hadoŭ pytańnie pra nacyjanalnaje samavyznačeńnie pryjdzie i ŭ hałovy biełarusaŭ. Mahčyma, razvod udasca zavieršyć biez toj vialikaj svarki, jakaja idzie ŭ nas pad bokam. Ale apošnim časam mnie zdajecca, što boham niezaležnaści źjaŭlajecca nie Jupicier, a Mars.
