Jakim čynam Biełaruś daciruje rasijskuju finansavuju sistemu i čamu heta pryvodzić da našych pieryjadyčnych devalvacyj
Siadžu ja kahadzie, pju dajkiry biez cukru, jak zapavioŭ Cheminhuej, nikoha nie čapaju. Adpačynak. Bačna, napiekła ŭ hałavu soniejka, bo vyrašyŭ pieršy raz za tydzień adčynić płanšet — hlanuć naviny. A tam siarod roznaha bła-bła-bła ab pravale Trampa na debatach, pra pieramohu Pucina nad syram i pra start futbolnaha siezonu, chvihaś — Biełaruś adna z 7 krain, jakim śviecić bankructva!… Ja ledź tuju sałominku i nie prahłynuŭ. Voś tut spačatku nadrukavali ŭ minuły čaćvier, apaśla defołtu Puerta-Ryka, a potym heta pa finansavych stužkach dy vitrynach raźnieśli.
Vajna, sacyjalizm, papulizm i husarstva.
Udakładnieńnie: rejtynh «Caa» aznačaje śpiekulatyŭny charaktar pazykavych papier, ź vierahodnym defołtam (nievykanańniem abaviazkaŭ pa vypłatach) ich emitenta. «Saa1» — heta imaviernaść 90—95% dla pakupnikoŭ papier viarnuć košt pazyki, «Saa2» — adpaviedna 80—90%, «Saa3» — 65%—80%. Nižej rejtynhi «Ca» dy «C» — heta ŭžo defołtny stan, adpaviedna častki ci ŭsiaho vypusku.
Rom
Łohika śpisa prostaja — ciapier u śviecie 7 krain sa śpiekulatyŭnym rejtynham. Puerta-Ryka — nie kraina, tamu tam razmova asobnaja.
Vy, napeŭna zaŭvažyli, što siarod śpisu ŭ nas najmienšaja za inšych pazyka. Nu, jašče balivaryjanskaja Vieniecueła. Ale ž čamu my? Čerhaŭ pa ježu ŭ nas niama. Historyi rehularnych defołtaŭ, jak u hałoŭnaha rasčaravańnia XX stahodździa — Arhienciny — taksama. I vajny niama, čym my j hanarymsia jak hałoŭnym palityčnym dasiahnieńniem za 25 hadoŭ. Mo ekzotyka? Biełaruś — apošniaja dyktatura Jeŭropy… Hučyć jak rekłama ekzatyčnaha adpačynku, nibyta safary ŭ Tanzanii ci padarožža pa džunhlach indaniezijskaj častki vyspy Barnea. Tamu ja vyrašyŭ usio ž krychu razhladzieć hipotezu, što ŭsio surjozna…
Zamiežnyja dziaržaŭnyja pazyki, u %% ad VUP.
Raniej Biełaruś nie była zaŭvažanaja ŭ niavypłatach, ale ž apošnija hady stała ahresiŭna raścić pazyki. Nie ad vialikaha ščaścia, viadoma. Padajecca, u 2014 hodzie doŭh byŭ stabilizavany, ale zaraz jon znoŭ pačaŭ raści. Da taho ŭ nas prypaŭ naš lubimy ekspart! A što naohuł u nas za ekspart? Jak vyhladaje madel našaje ekanomiki.
Asnoŭnaje na malunku — zamiežny handal. Biełaruś, jak mały rynak, žyvie im. Pry hetym zastajecca adnosna zakrytaju ekanomikaju ź vielmi ŭžo svaimi administratyŭnymi i jurydyčnymi asablivaściami. Ludzi pracujuć na ekspart-impart, ale žyvuć i spažyvajuć adnosna izalavana ad źniešniaha rynku, nu, kali ŭ Vilniu ci Biełastok nie jeździać. Heta tradycyjnaja madel (asabliva pamiž suśvietnymi vojnami) XX stahodździa. Pramysłovy paternalizm, dyryžyzm i bła-bła-bła… Pa sutnaści, ekanomika maje dva vialikija koły:
A) syraviny i bazavych materyjałaŭ — heta kalij, naftapierapracoŭka i chimija. Heta dalaravyja haliny, bo padlik viaduć pa zakonach suśvietnaha rynku. Byli i jość asablivaści sajuznych znosin, ale chto tam nie pracuje, hetaha nie adčuŭ. Siarod ekspartu praduktaŭ chimii i naftapierapracoŭki kala 60% idzie pa-za SND. A z krain SND, viadoma, Ukraina.
B) pramysłovaha i ahrapramysłovaha prydatku da rasijskaj syravinnaj ekanomiki. Tut składaniej — bo syravina i enierhija kuplajecca za žyvuju valutu, a pradukcyja idzie za rasijski rubiel. Tut pracujuć pa paniaćciach našych postsavieckich dziaržavaŭ, a kankurenty — takija ž pradpryjemstvy Rasii i Ukrainy, a taksama vialiki i niepieramožny ŭ łakalnych bojkach, za košt svajoj ekanomii na pamierach, Kitaj. Bo jeŭrapiejskaj jakaści ŭ nas niama, aniahož. Kali pahartajecie ahrapramysłovy ekspart — dola Rasii tam 95-97% pa bolšaści bujnych tavarnych hrupaŭ.
Adbivajecca hetkaja biznes-madel na ŭnutranym rynku. Jon, u adroźnieńnie ad zamiežnaha, rehulujecca niarynkavymi instrumientami. Biełaruski siaredni temp inflacyi bolšy za 2% za miesiac (!!!) — i hety žach ŭ nas zaviecca stabilnaściu. Naohuł niama lepšaje demanstracyi absalutnaje epičnaje biazdarnaści ekanamičnaha błoka administracyi. Kali paraŭnać, ciapier chiba Nacbank staŭ padobny da Nacbanka, choć jašče 10—12 hadoŭ tamu tam było važniej brać na bałans kałhasy! Ale vyniki tyja ž, panovie:
Inflacyja, u %% miesiac-da-miesiaca.
Vy razumiejecie, z takoj inflacyjaj tut nikoli nie budzie «vysokich» siarednich zarobkaŭ. Heta niemahčyma matematyčna. Zarobki zaŭždy buduć «indeksiravacca» z-za takoj madeli ekanomiki. Darečy, heta taksama niarynkavaja źjava, bo zarobki taksama niarynkavaja. Zarobki nie indeksujucca, a zarablajucca — raście stvoranaja dabaŭlenaja vartaść, rastuć i zarobki. Jak i piensii — fondy zarablajuć na inviestycyjach, piensija raście. A ŭ nas dadajcie archaičnuju sistemu piensijnaha i sacyjalnaha zabieśpiačeńnia ŭ plečy. Našyja dzietki buduć haravać za dvaich-traich, kab zabiaśpiečyć minimalnyja piensii nam i śmiešnyja zarobki sabie… A im heta treba, vy pytali? Ale.
Sok łajma dy hrejpfruta
Kožny biznes-płan, kožnaja finansavaja madel majuć taki artykuł, jak stres-test, albo acenka adčuvalnaści. Heta kali vy aceńvajecie, jak źmieniacca vyniki pracy pry źmienie asnoŭnych paramietraŭ — tempaŭ prodažaŭ, koštu syraviny, inflacyi i h.d. Toje, što adbyvajecca, jość vynikam taho, što ryzyki biełaruskaje madeli nichto nie ličyŭ patrebnym aceńvać i strachavać.
Jak viadoma, apošnija 20 hod my budujem sajuz z Rasijaj ci to ŭ troch, ci to ŭ čatyroch roznych arhanizacyjnych formach. Heta kančatkova pryviazała našuju biznes-madel karparatyŭna-kazarmiennaje dziaržavy da rasijskaha rynku, adpaviedna:
A) Biełaruś zaležyć ad palityki Maskvy, jakaja da 2008 hodu była typovaj dla krainy-eksparciorki syraviny — rentnaja madel, nie vielmi vyhadnaja Biełarusi. Ale pakul nafta i rasijski rubiel raśli, nichto nie zaŭvažaŭ pierakosu i ryzyki. Asabliva tyja, chto atrymaŭ tut łakalnuju manapoliju na ekspart-impart (taja ž rentnaja madel). Ale z 2008 ź pieršym cenavym šokam my adčuli «ruski faktar»: sa skokami kursa rubla ad biahučaje płaciežnaje kanjunktury, ź biehstvam kapitału, z vojnami z susiedziami i h.d. I ŭžo stała vidać niaŭzbrojenym vokam, kudy ŭsio patrochu suniecca.
B) Biełaruś padtrymlivaje svaju kankurentazdolnaść adnosna inšych vytvorcaŭ krain SND i Kitaju mietadam kankurencyi cen, h.zn. pradajučy pa nižnich cenavych uzroŭniach. Tamu, kali rasijski rubiel pierastaŭ raści, pryjšłosia rehularna devalvavać svoj rubiel i adnosna rasijskaha.
Chie-chie — kaža nam rasijski rubiel.
Kuplajem za dalary naftu, mietał i haz, vyrablajem pradukcyju, pradajom za rasijskija rubli tańniej za kankurentaŭ, mianiajem rubli na dalary, kab kupić naftu, mietał i haz… Kanjunkturnyja cykły cen na syravinu, pradukty dy prymasłovyja tavary pamiž saboju nie supadajuć. Tamu bac, u nas kasavy razryŭ, dalaraŭ brakuje, biarem kredyt — i pa novaj. I vy jašče dzivujeciesia, čamu ŭ Biełarusi tyja ž samyja pradukty daražejšyja, čym u Rasii? Naohuł, kali raskidać našuju charčovuju pramysłovaść pa ŭsim łancužku stvareńnia koštu — ad zahatoŭki karmoŭ da ekspartu pradukcyi ŭ Rasiju — vyjduć miljardnyja straty. Ale nichto hetak nie chacieŭ ličyć. Vałavy pamier važniejšy! Prybytki ŭ nas pryvatyzujucca, a straty nacyjanalizujucca. Pra heta jak-niebudź asobna.
Pa sutnaści, za ciaham sajuznych znosin Biełaruś padtrymlivaje — daciruje svajoj i biez taho nie vielmi efiektyŭnaju pracaju — rasijski rubiel i rasijskuju finansavuju sistemu, jakaja była nakiravana na maksimizacyju syravinnaje renty i kazała nam «vialiki dziakuj, łochi!».
«Hazprom» apaśla taho, jak nabyŭ «nikomu niepatrebnuju trubu», ad ščaścia pačaŭ prymać i rasijskija rubli, ale znoŭ ža tolki pad kanviertacyju koštu ŭ dalarach! Pry hetym i ziamlu ŭ Biełarusi pačaŭ atrymlivać zadarma pad svaje pražekty. I vy jašče ździŭlajeciesia, čamu tutejšyja banki naležać ruskim?
Ale našyja miehaekanamisty dy supierhaspadary praciahvajuć hulać u hłabalnych karparatyŭnych bosaŭ — va ŭsich prablemach, maŭlaŭ, suśvietny kryzis vinavaty: Kitaj halmuje, popyt na syravinu padaje, u Brazilii kavu pažraŭ žuk, u Šry-Łancy čaj nie ŭradziŭ ad zasuchi. A vy tut da čaho? Usio heta mnie nahadvaje Teŭje, jaki pytajecca ŭ Boha, čamu jon niebahaty, a potym bačyć, kudy jon svaim botam patrapiŭ.
Spačatku tre' było navučycca rabić dobra svaju spravu. Tamu, kaniečnie, niepryjemna aŭtaram biełaruskaje madeli atrymać šok u vyhladzie źnižeńnia cen ekspartu ŭ Rasiju ŭ hetym hodzie. Vypaŭ miljard pad pasiaŭnuju, i pad žnivo hetkaja ž dzirka. Jak heta było niepradkazalna! Nichto nie moh padumać navat! Nichto nie rabiŭ stres-testu svaich hienijalnych płanaŭ. Voś jon sam zaraz pryjšoŭ.
Uviesnu minułaha hoda ja braŭ kredyty ŭ rasijskich rublach. Niašmat, ale kab było. I ŭsim raiŭ! Asabliva dziaŭčatam, jakija marać ab Paryžy. Biareš na 3 hady, kanvierciš u dalary — i płaci potym z kožnym miesiacam usio mieniej. Kali hetak robiać usie viadomyja banki i bankiry, kali hetak robiać navat prostyja haradskija abiboki, jak ja, čamu ž, jołki-pałki, hetaha nie mahli zrabić biełaruskija handlovyja damy dy eksparciory? Vy viedajecie pamiery hadavoha ekspartu, tempy prodažaŭ, vy viedajecie, što budzie… Chiedžujciesia! Tak robiać navat chłopcy ŭ Afrycy, bo dypłomy, bač, nie ŭsie za bujvalinyja plečy kuplajuć. A ciapier sajuźnik hrošaj nie daje, zaciskaje abiacanyja try miljardy.
U nas zanadta prostaja (pravilna skazać — «prymityŭnaja», bo sastarełaja) ekanomika. A heta zaležyć ad stanu hramadstva. Panovie, čym mienš suviaziej pamiž udzielnikami pracesu i čym mienš žycharoŭ źjaŭlajucca paŭnavartymi ŭdzielnikami, tym praściejšaja ekanomika.
Moža, kamuści prostaja viertykalna-intehravanaja sistema padajecca bolš hieamietryčna pryhožaju, bolš zručnaju dla asensavańnia, joj možna kiravać navat u ručnym režymie! Adzin ź ideołahaŭ sučasnaje situacyi rasiejski akademik Hłaźjeŭ, naprykład, lubić jaje, bo jana źmiaščajecca ŭ simpleks-tabličku (zadača liniejnaha prahramavańnia). 100 tysiač par botaŭ i 50 tysiač par čaravikoŭ vypuścili, płan vykanali — nasi sabie, narodziec! Siońnia luby student nakidaje vam ŭ ekseli.
Ale ž takaja ekanomika značna słabiejšaja za bolš składanyja.
Kali vy zajmalisia biznesam ci pracavali ŭ kampanii bolšaj za 5—10 čałaviek, to zaŭvažali, što na peŭnym etapie treba pačynać delehavać pracu inšym ludziam, bo sam usio nie paśpieješ. A tam i jany pačynajuć, biznes raście, sistema stanovicca bolš składanaju. Tak i tut.
Ekanomika — heta toje, što adbyvajecca. Usio ludskoje hramadstva nie moža słužyć albo achviaravać saboju pad niejkija zvyšidei nievialikaj svajoj častki. Heta idei svajoj sukupnaściu słužać palapšeńniu žyćcia hramadstva, niachaj sabie ad adnoj ź ich budzie bahacieć tolki nievialikaja hrupa ludziej. Ale čym bolš idej… Nu, vy ž zrazumieli ŭžo.
Kryšačku likioru Maraskin
U mianie jość lubimy histaryčny aniekdot, jaki ja raspaviadaju zaŭždy, kali tłumaču ludziam finansavyja temy. Z maich vusnaŭ za hady jaho pačuła niekalki socień čałaviek, ale ž paŭtarajusia i paŭtarajusia, bo liču jaho chrestamatyjnym.
U 1912 hodzie kamisija kanhresa ZŠA pad kiraŭnictvam Arsena Pužo razhladała spravu tak zvanaha «hrašovaha tresta», h.zn. manapalizacyi amierykanskaj ekanomiki niekalkimi finansavymi hrupami, što byli stvorany bujnymi bankirami i pramysłoŭcami pad ideałahičnym kiraŭnictvam vialikaha finansista, kalekcyjaniera i hłabalista Dž.P. Morhana. Vyniki pracy kamisii, darečy, spryjali stvareńniu taho, što zaraz zaviecca bankaŭskaj etykaj i antymanapolnym zakanadaŭstvam. Dyk voś, usie hetyja Rakfielery, Varburhi i Šyfy publična vystupali pierad kanhresmenami. Davaŭ pakazańni i sam 75-hadovy patryjarch Dž.P. Morhan (nieŭzabavie jon pamior, i partniory vinavacili kamisiju). Była tam adna cikavaść…
Pytańnie: Ci nie bazujecca kamiercyjny kredyt na hrošach i majomaści?
Adkaz Morhana: Nie, ser. Hałoŭnaje — heta charaktar.
— Pierš za hrošy i majomaść?
— Pierš za hrošy i ŭsio inšaje…
Kanhresmen pierapytvaje, ci nie lepiej mieć ablihacyi dobraj kampanii albo dziaržavy jak ZŠA, ci buduć dobryja vyniki ŭ buchhałtarskich knihach važniejšymi za charaktar čałavieka. Morhan nastojliva kaža, što nie:
— Bo čałaviek, jakomu ja nie daviaraju, nie atrymaje ad mianie hrošaj navat pad usie ablihacyi chryścijanskaha śvietu!
— I ci heta praviła jość ahulnym?
— Ja liču, što heta fundamientalnaja asnova biznesu.
I ja liču prykładna hetaksama. Davier stvaraje pazityŭnuju advarotnuju suviaź pamiž udzielnikami ekanomiki. Adpaviedna, padazronaść — niehatyŭnuju. Ja ciabie viedaju, ty mianie viedaješ. Daviarajem adzin adnomu — robim biznes. A voś jaho my nie viedajem — «…my na nieho plujem!» (s — Žvaniecki «Deficyt»). I zadača hramadstva, kab stvarać mahčymaści dla ŭsich, nie tolki Morhanaŭ ci Hołdmanaŭ. A dla hetaha treba kab i praviły byli dla ŭsich, i infarmacyja hetaksama. Kab abychod pravił nie davaŭ zvyšvyhadnaha stanovišča, a naadvarot. Tady davier budzie, jak taja łaza, raści i zaplatacca pamiž ludźmi. Čym składaniejšyja suviazi ŭ hramadstvie — tym lepiej. Čym lahčejšy dostup da infarmacyi — tym lepiej. I kab siarod nas nichto, ani adzin Ivan Ivanyč, navat kali jamu mroicca pramaja linija z Boham, nie moh raptam valuntaryscki mianiać ci paźbiahać pravił. Na samoj spravie dla hetaha nam i treba taja dziaržava jak instytut, bo ŭsie astatnija bytavyja pytańni možna vyrašać samim, bieź jaje. Nam nie treba ahulnaja nacyjanalnaja ideja, nam treba ahulnyja nacyjanalnyja praviły (hy, pa-łacinsku «kanstytucyja»)! No taxation without representation, jołki-pałki. Mienavita tamu, naprykład, dziaržava drukuje hrošy, a nie jakoje pryvatnaje pradpryjemstva! Jak najvyšejšy harant pravił. Tamu toj ža dalar byvaje amierykanski i zimbabvijski.
I voś tamu my, jak dziaržava, jak hramadstva, mała pryjemnyja dla inviestaraŭ…. Bo nie padabajecca naš kalektyŭny charaktar. Paasobku my zbolšaha ludzi dobryja, šmat chto jašče i vietlivy, niekatoryja navat uśmichajucca. Ale sukupna daminiruje niejkaja apalityčnaja prakrastynacyja — lepš nie varušycca, lepš ničoha nie mianiać, aby tolki mnie horš nie było. U vyniku taja łaza davieru i nie raście, ni pamiž nami, ni da nas.
A niekatoryja alternatyŭna adukavanyja jašče musiać pad čarhovuju hadavinu tavaryšča Curupy abryvać dy padrazać toj davier, što jość. I stavić hryfy «sakretna» na kožnuju partyju tualetnaj papiery. Biełaruś nie hulaje pa praviłach, tamu i nie daviarajuć. I my nie daviarajem adzin adnamu, bo praviły ŭ nas pamiž saboju roznyja. Chto musić krucicca na dźviuch pracach, a chto atrymlivać samuju darahuju ŭ krainie ziamlu biez konkursu i apłaty ci miljonnyja kredyty ź niehatyŭnaju realnaju staŭkaju. «Vsie chodim skučnyje, blednyje, zievajem».
Tolki i zastajecca kali-nikali pad kavu ci piva letucienna zajzdrościć Sinhapuru, Danii, Finlandyi ci Šviejcaryi (jakija jašče rolevyja madeli pryhadajecie?) dy šukać jakich pabočnych prajavaŭ samarealizacyi. Heta i jość naš kaktejl stabilnaści. Biełaruski saŭer. Sami namiašali, sami i praciahvajem pić. I kudy harčej jon ad taho, što pakidajem recept dzietkam. Lechaim!
