Bitva pad Oršaj 1514. Repartaž ź miesca padziej
8 vieraśnia spaŭniajecca 500 hadoŭ pierałomnaj padziei ŭ historyi Biełarusi — Bitvie pad Oršaj. Dosyć nahadać, što miaža Respubliki Biełaruś prachodzić tam, dzie pieramoha vojskaŭ Vialikaha Kniastva pad kiraŭnictvam Kanstancina Astrožskaha spyniła maskoŭskuju ekspansiju.
«Naša Niva» pasprabavała apisać bitvu tak, kali b jaje aśviatlali sučasnyja žurnalisty. Naprykład, Bi-Bi-Si apisała siońniašnimi srodkami zabojstva erchiercaha Franca-Fierdynanda ŭ Sarajeva ŭ červieni 1914 h. Usprymicie apisańnie taksama z dolaj ironii.
U žniŭni 1514-ha
Vydańnie «NovaMaskovija» paviedamlaje, što ahulnaja kolkaść maskoŭskaha konnaha vojska pad kamandavańniem bajaryna Ivana Čaladnina składaje 80 tys. čałaviek. Michaił Bułhakaŭ-Holica zvolniŭsia z vojska ŭ lipieni 1514 h. i ciapier kiruje apałčeńniem-dobraachvotnikami.
Pachod maskavitaŭ suprać Litvy, S. Ivanoŭ, AP
U składzie maskavitaŭ majecca taksama artyleryja. Pra kolkaść i skład, našy krynicy ŭ Maskvie infarmacyju nie padajuć. Michaił Hlinski, jaki zaraz pracuje ŭ Maskvie, admoviŭsia kamientavać litoŭskim ŚMI mahčymaści i stan varožaha vojska.
7 vieraśnia 1514
Jak paviedamlaje radyjo «Svabodnaja Litva», vojska VKŁ padyšło da ŭźbiarežža Dniapra apoŭdni, 7 vieraśnia, staŭšy za 5 km kala Oršy. Kniaź Astrožski, vystupajučy pierad vajarami, skazaŭ, što bitva budzie vialikaja i važnaja dla VKŁ i «naša zadača jak maha chutčej skončyć antyterarystyčnuju apieracyju na ŭschodzie krainy».
22:10
Asnoŭnaja častka vojska VKŁ pierasunułasia viciebskaj darohaj na poŭnač.
8 vieraśnia 1514
01:10
Rešta pierapraviłasia na levy bierah dvuma pantonnymi mastami i brodam la Aršanskaj krepaści.
01:33
Vojska VKŁ zajmaje pazicyi abapał jaru ad vioski Puhajłava da pierapravy cieraz Dniapro.
05:10
Rasijski vajavoda Ivan Čaladnin piša ŭ svaim akaŭncie Ukantakcie: «My pokončim odnim udarom s litovskoj chuntoj i narody Biełoruśsii i Moskovii vossojediniatsia».
U razhornutym kamientary maskoŭskim ŚMI Čaladnin paźniej udakładniŭ: «Pačakajem, pakul nie pierapravicca ŭsio vojska, bo našyja siły nastolki vialikija, što biez sumnieńnia i vialikich namahańniaŭ my zmožam ci raźbić hetaje vojska, ci abkružyć jaho dy hnać, jak bydła, až da Maskvy. Narešcie, adzinaje, što nam zastaniecca, — zaniać usiu Litvu. Vilnia chutka budzie naša» (pierakład redakcyi).
07:17
Napieradzie svajho vojska hietman pastaviŭ dva konnyja hufy (pałki), svoj i karonny V. Sampalińskaha, pamiž jakimi raźmiaščajecca ŭzbrojenaja palnaj zbrojaj (strelbami i piščalami) piachota.
Vieršniki stajać i ŭ druhoj linii, dadajuć našy krynicy ŭ vojsku.
07:19
Heta litoŭski połk Ju. Radziviła i polski Ja. Śviarčoŭskaha.
07:22
Fłanhi trymajuć pa try dapamožnyja (reziervovyja) pałki (charuhvy) końnicy ź lahčejšym uzbrajeńniem.
Na pravym krai na ŭźlesku hietman prychavaŭ pad zasłonaju piachoty artyleryju (rušnicy i samapały, paviedamlajuć našy karespandenty.
07:35
Lenta.mu: Niepieramožnaja armija Maskoŭskaj dziaržavy pastaŭlena ŭ try linii. Napieradzie staić połk pieradavoj varty, u centry — vialiki połk (na froncie šyrynioj 5 km), na pravym fłanhu — połk pravaj ruki, na levym, kala v. Ruklina — połk levaj ruki. Na pahorku ŭ centry za vialikim pałkom staić połk tyłavoj stražy (rezierv). Bajavyja paradki maskoŭskaha vojska byli raściahnutymi ŭ spadziavańni na achop i akružeńnie bolš małakolkasnaha vojska VKŁ.
09:00
Maskoŭskija vajavody Čaladnin i Bułhakaŭ-Holica viaduć svaje pałki ŭ pieršuju ataku, paviedamlaje maskoŭskaje infarmacyjnaje ahienctva «Trietij Rim siehodnia».
Małanka:
Astrožski źviartajecca da siłavikoŭ z karotkaj pramovaj: «Mužnyja rycary! Niachaj dobleść i mužnaść vašy buduć vartyja słaŭnych baćkaŭ!..».
Vialikaja kolkaść retvitaŭ, a chešteh #Orsa stanovicca samym papularnym u jeŭrapiejskim siehmiencie sieciva.
09:10
Astrožski zahadvaje konnym pałkam pavolna ruchacca napierad, pieradaje naš karespandent, jaki znachodzicca ŭ abozie žurnalistaŭ, pa pravy bok ataki.
Karespandent našaha vydańnia — u huščy padziej
09:22
Maskoŭskija vajavody iduć u nastup.
09:35
Maskoŭski połk pravaj ruki kniazia Holicy ŭdaraje na levaje kryło vojska VKŁ.
09:38
Połk levaj ruki nastupaje na pravaje kryło vojska VKŁ, ale bieź vialikaha impetu.
Pieršaje fota ź bitvy
Ejters
09:55
Adsutnaść impetu maskoŭskich dazvalaje Astrožskamu vyzvalić častku sił. Inšyja pałki byli pasłanyja ŭ abychod, paviedamlaje ŭ tvitary karespandent vydańnia «Hietmanava praŭda».
10:55
Vojska VKŁ na svaim levym kryle adbivaje ataku i pierachodzić u kontrataku, atrymaŭšy padmacavańnie. Połk ciažkich łatnikaŭ Sampalińskaha prachodzić pierad frontam i bje pa maskoŭskim pałku pravaj ruki z fłanhu.
Vielmi kiepskaja suviaź, čas ad času padvisaje, što nie daje mahčymaści žurnalistam apieratyŭna paviedamlać pra chadu bitvy. Vybačajemsia za niazručnaści.
12:10
Niaŭdača pieršaj ataki nie nadta biantežyć Čaladnina i Holicu. «U nas amal trochrazovaja pieravaha: 80 tysiačaŭ suprać 30», — kažuć jany na karotkim bryfinhu apoŭdni.
13:22
Bitva dasiahaje apahieju.
13:24
Hietman Astrožski — siarod svaich vajaroŭ, paviedamlaje ŭ tvitary Ju.Radzivił
Hietman Astrožski — siarod svaich vajaroŭ
13:46
«Astrožski adstupaje?!» — paviedamlaje karespandent radyjo «Svabodnaja Litva»,
Žurnalisty NN sprabujuć spraŭdzić hetu infarmacyju, sačycie za abnaŭleńniami.
13:49
Sapraŭdy, heta tak. Vojska VKŁ pačynaje adstupać.
13:55
Maskavity kidajucca ŭ pahoniu. Zdajecca, bitva skončana. HETA PARAZA.
Ciapier možna rabić staŭki, sumna žartujuć žurnalisty, kali akupanty pryjduć u Minsk, a kali padzie Vilnia.
Žyhimont pakiravaŭ krainaj usiaho vosiem hadoŭ, navat mieniej, čym Alaksandr.
14:01
Čakajcie. Heta jašče nie paraza…
14:03
Maskavickaje vojska naryvajecca na masiravany abstreł harmataŭ VKŁ i kidajecca naŭcioki.
14:55
Jak paviedamili karespandentam u štabie, ucioki końnicy VKŁ byli zahadzia ŭmoŭlenaj chitraściu, jakaja vyvieła maskavitaŭ na strałkova-artyleryjskuju zasadu. Šmatrazovyja załpy harmat i piščalaŭ nanieśli ŭdary pa pałkach Bułhakava-Holicy i ŭščent raźbili ich, častka vajaroŭ trapiła ŭ pałon, rešta kinułasia naŭcioki.
15:07
Taksama byli razhromlenyja i pałki Čaladzina.
15:22
U maskoŭskim vojsku pačynajecca panika, jany masava adstupajuć.
(…)
o, tut čytač dasłaŭ vierš u kamientarach, apieratyŭna.
A ŭ niadzielku paranieńka
Uzyšło soniejka chmarnieńka,
Uzyšło sonca nad boram,
Pa-nad Sialeckim taboram.
A ŭ tabory truby jhrajuć
Dyj na radu zazyvajuć.
Stali rady adbyvaci,
Adkul Voršy zdabyvaci:
A ci z pola, a ci ź lesu,
A ci z rečki-nievialički?
A ni z pola, a ni ź lesu,
Tolki z rečki-nievialički.
A ŭ niadzielku paranieńku
Stali chłopcy-piacihorcy,
Kala rečki na pryhorcy:
Hučać razam z samapałaŭ,
Ź siamipałych ad zapałaŭ.
Bjuć paŭsotkaju z harmataŭ.
Maskva stała narakaci,
Miesta Voršu pakidaci;
A jak z Voršy uciakali,
Tuju rečku praklinali:
«Badaj ty, rečka, sto let vysychała,
Jak našaja słava tutaka prapała;
Badaj vysychała da skančeńnia śvietu
Što našaj słavańki ŭžo nietu».
Słava Voršy ŭžo nie horša
Słaŭsia, pan Astroski!
21:10
Zaciaty pieraśled uciekačoŭ ciahnuŭsia da zachodu sonca. Za niekatorymi z uciekačoŭ hnalisia na 8 litoŭskich mil (kala 60 km). Adnyja ŭciakali ŭ lasy, druhija — u bałoty. Vada ŭ Krapiŭnie pačyrvanieła ad kryvi dy vyjšła ź bierahoŭ.
9 vieraśnia
Jak paviedamiŭ na bryfinhu ŭ Oršy pradstaŭnik Rady nacyjanalnaj abarony i biaśpieki krainy,
straty vojska Vialikaha Kniastva Litoŭskaha «nievialikija» — 4 vialikija pany, kala 500 rycaraŭ (abo 400 rycaraŭ i prostych žaŭnieraŭ), nieviadomaja kolkaść prostych žaŭnieraŭ, u toj čas, jak straty siarod maskavitaŭ — 40 tys. čałaviek.
U ruki pieramožcaŭ trapiŭ maskoŭski aboz, palnaja zbroja, bajavyja ściahi. Zachoplenych koniej i pałovu vajskovaha abozu Kanstancin Astrožski zajaviŭ, što razdaść svaim vajaram u padziaku za mužnaść.
Siarod trafiejaŭ znajšli i tysiačy kajdanoŭ, jakija Vasil III padrychtavaŭ dla lićvinaŭ, jany buduć zaŭtra prademanstravanyja šyrokaj publicy.
10 vieraśnia
Pryhałomšany viestkaju pra poŭny razhrom svajho vojska, maskoŭski kiraŭnik Vasil III zajaviŭ, što maskoŭskaha vojska pad Oršaj nie było. Heta byli miascovyja apałčency, što zmahalisia za svaje pravy, a kania, zbroju i charuhvy možna kupić u luboha sielanina.
***
Tekst upieršyniu nadrukavany hod tamu, u 2014 h.
