Syn esesaŭskaha pałka
Habrejski chłopčyk ź Biełarusi «byŭ samym maładym nacystam Rejchu».
Aleks Kurzem pryjechaŭ u Aŭstraliju ŭ 1949 h. z maleńkaj karyčnievaj valizkaj i ciažkim bahažom uspaminaŭ.
Tolki ŭ 1997 h. jon vyrašyŭ raskryć svaju tajnu. Aleks raspavioŭ svajoj siamji ŭ Melburnie, što padčas Druhoj suśvietnaj vajny, va ŭzroście piaci hadoŭ, jon staŭ «synam pałka» ŭ vojskach SS.
 |
Historyja jahonaha žyćcia była niadaŭna apublikavana ŭ knizie «Talisman».
«Jany dali mnie formu, maleńkuju strelbu i maleńki pistalet, ‑‑ raspavioŭ Aleks Kurzem u interviju Bi‑bi‑si. — Mnie davali nievialikija daručeńni — pačyścić boty, prynieści vady, raźvieści vohnišča. Ale maja asnoŭnaja praca była ŭ tym, kab zabaŭlać žaŭnieraŭ, ablehčyć ich isnavańnie.
Ciažkija ŭspaminy
Aleks staŭ śviedkam nialudzkich złačynstvaŭ. U vypuskach kinachroniki jaho nazyvali «samym maładym nacystam Rejchu». Praŭda, esesaŭcy tak i nie daviedalisia pra jahonuju samuju važnuju detal z žyćcia svajho «syna pałka».
«Jany nia viedali, što ja byŭ habrejskim chłopčykam, jaki źbieh ad nacysckaha bataljonu śmierci, ‑‑ raskazvaje Aleks. — Jany dumali, što ja rasiejski sirata».
20 kastryčnika 1941 h. niamieckaja armija ŭvajšła ŭ biełaruskuju viosku, dzie žyŭ Aleks.
«Ja pamiataju, jak niamieckija žaŭniery zaniali viosku, pašychtavali ŭsich mužčyn na płoščy i rasstralali ich, ‑‑ zhadvaje Aleks. — Matula skazała mnie, što tatu zabili, i nas usich taksama zabjuć. Pamirać ja nie chacieŭ, tamu ŭnačy źbieh. Pacałavaŭ mamu na raźvitańnie i da ranicy schavaŭsia na ŭzhorku kala vioski».
Udzień usiu siamju źniščyli — maci, brata i siastru.
«Ja byŭ amal źniščany horam, ‑‑ kaža Aleks. — Pamiataju kusaŭ ruku, kab nia płakać naŭzryd. Ja bajaŭsia, što mianie znojduć u lesie. Nie pamiataju dakładna, što było potym. Napeŭna, ja niekalki razoŭ hublaŭ prytomnaść. Heta było žachliva. Kali stralanina spyniłasia, ja nia viedaŭ, kudy iści, tamu schavaŭsia ŭ lesie, bo nia moh viarnucca dachaty. Ja zastaŭsia zusim adzin. Mnie było tady piać ci šeść hadoŭ».
«Ja hrukaŭsia ŭ chaty, i ludzi davali mnie łustu chleba, ale kazali, kab ja sychodziŭ. Nichto mianie nie prytuliŭ».
Aleks vyžyŭ dziakujučy adziežy, jakuju zdymaŭ z zabitych žaŭnieraŭ.
U lesie jon pražyŭ dzieviać miesiacaŭ, a potym adzin ź miascovych žycharoŭ zdaŭ jaho łatyskaj palicejskaj bryhadzie, jakaja paźniej stała častkaj vojskaŭ SS.
U toj dzień palicai zładzili masavuju ekzekucyju, i Aleks dumaŭ, što zabjuć i jaho.
«Pobač sa mnoj stajaŭ sałdat, i ja paprasiŭ jaho: «Pakul vy mianie nie zabili, ci možna mnie źjeści kavałačak chleba?». Jon pahladzieŭ na mianie, a potym advioŭ za budynak škoły. Ahledzieŭ i zrazumieŭ, što ja habrej. «Niadobra, niadobra, ‑‑ skazaŭ jon. — Słuchaj, ja nie chaču ciabie zabivać, ale i pakinuć ciabie tut nie mahu. Ja vaźmu ciabie z saboj, dam tabie novaje imia, a druhim žaŭnieram skažu, što ty — ruski sirata»
«Syn pałka»
Aleks Kurzem da hetaha času nia moža zrazumieć, čamu łatyski siaržant Jekabs Kulis paškadavaŭ jaho. Aleksu dapamahło toje, što ŭ jaho była aryjskaja źniešnaść, i jany abodva zmahli zachavać ŭ sakrecie jaho sapraŭdnaje pachodžańnie.
«Ja pastajanna pavinien byŭ być napahatovie, bo, kab chtości daviedaŭsia pra heta, mianie zabili b, ‑‑ zhadvaje Aleks. — Ja bajaŭsia, što ruskija mianie prystrelać ci što niemcy vyjaviać, što ja habrej. Mnie nie było kudy padziecca».
 |
Maleńki Aleks pabyvaŭ na Ŭschodnim froncie. Aproč taho, jon razdavaŭ šakaładki kala čyhunačnych sastavaŭ, kab zavabić habrejaŭ u vahony dla skaciny, u jakich ich zvozili ŭ kanclahiery.
U 1944 h., kali stała jasna, što niemcy prajhrajuć vajnu, kamandzir jahonaj esesaŭskaj častki adpraviŭ jaho žyć u adnu łatyskuju siamju.
Praź piać hadoŭ Aleks razam z hetaj siamjoj apynuŭsia ŭ Aŭstralii. Spačatku pracavaŭ u cyrku, potym staŭ ramantavać televizary ŭ Melburnie. Za ŭvieś hety čas jon nikomu nie raskazaŭ pra minułaje, navat svajoj žoncy Patrysii.
«Źjaždžajučy z Eŭropy, ja skazaŭ sabie: «Zabudź pra minułaje. Ty jedzieš u novuju krainu, pčynaješ novaje žyćcio. Adklučysia i navat nia dumaj pra heta. Ja ŭsim kazaŭ, što maje baćki zahinuli ŭ časie vajny, ale ŭ detali nie ŭłaziŭ».
Tolki ŭ 1997 h. Aleks raspavioŭ pra ŭsio svaim rodnym i razam sa svaim synam Markam staŭ adnaŭlać historyju svajho žyćcia.
Jany naviedali viosku, dzie naradziŭsia Aleks, i vyjaśnili, što jaho na samaj spravie nazyvajuć Illa Halpieryn. A ŭ łatyskich kinaarchivach jany znajšli kadry z maleńkim Aleksam u esesaŭskaj formie.
