Režysior filma «Žyvie Biełaruś!»: «U mianie ŭ hałavie ŭźnik uśmiešlivy Šviejk»

Režysior filma «Žyvie Biełaruś» Kšyštaf Łukaševič daŭ pieršaje intervju, Jan Maksimiuk parazmaŭlaŭ z režysioram pra ŭniosak u film Franaka Viačorki i moŭnyja prablemy na zdymačnaj placoŭcy.

Jan Maksimiuk: Jak vam pryjšła ŭ hałavu ideja zrabić film pra Biełaruś? Niešta vas źviazvaje ź Biełaruśsiu — siamiejnyja karani, mahčyma?

Kšyštaf Łukaševič: U našaj krainie naohuł šmat simpatyi da Biełarusi, prynamsi da taje častki biełarusaŭ, jakija imknucca dumać samastojna. U maim vypadku było hetak sama. Ja, jak bolšaść palakaŭ z hetak zvanych uschodnich ziemlaŭ, «kresaŭ», maju biełaruskija karani. Łukaševičy, maja siamja, pachodziać z-pad Baranavič. Padčas našych siamiejnych sustrečaŭ z nahody śviataŭ zaŭždy ŭźnikali razmovy, kab pajechać u Biełaruś, naviedać ziamlu, dzie žyli našy dziady.

Ale sama sproba zrabić film pra Biełaruś vynikaje chutčej z taho «prameteizmu», jaki ja ŭ sabie maju. Mnie padumałasia, što ŭ dadzienaj situacyi niama vialikich mahčymaściaŭ, kab biełarusy sami zrabili taki niezaležny film pra samich siabie, pra svaju rečaisnaść, pra toje, što im najbolš balić u svajoj krainie. A chto moža dapamahčy biełarusam, kali nie my, palaki, jakija razumiejuć ich situacyju lepš za ŭsich, bo jašče nie tak daŭno my padobnuju situacyju adčuvali na svajoj skury. Dyk voś z hetaha i naradziłasia maja ideja zaniacca biełaruskaj temaj.

A tut jašče ŭ «Haziecie Vyborčaj» źjaviŭsia repartaž Uładzimieža Novaka pad zahałoŭkam «Jak Franak Viačorka zmahaŭsia ŭ biełaruskaj armii». Pračytaŭšy hety repartaž, ja pryjšoŭ da vysnovy, što Franak davoli viesieła i niazmušana, z zachavańniem dystancyi da svajoj asoby, raspaviadaje pra toje, što ź im zdaryłasia padčas vajskovaj słužby i jak jon zmahaŭsia z aŭtarytarnaj rečaisnaściu na jaje najbolš vidnym miescy, heta značyć, u armii. I jak jon zmahaŭsia za drobnyja rečy, za prava žaŭnieraŭ na asabistuju hihijenu, za ramont prybiralniaŭ. Nu i jon jašče zmahaŭsia za ŭžyvańnie biełaruskaj movy jak movy zahadaŭ u vojsku. Paśla pračytańnia hetaha tekstu ŭ mianie ŭ hałavie ŭźnikła karcina takoha krychu ŭśmiešlivaha Šviejka, jaki niejkim čynam sprabuje pierachitryć aŭtarytarnuju sistemu.

Zrazumieła, heta było zmahańnie nie na samym vysokim uzroŭni z palityčnaha hledzišča, tym nie mienš ja paličyŭ, što taki nizavy supraciŭ usiamu tamu, što ŭskładniaje žyćcio ŭ hetaj sistemie, moža być dobraj temaj dla filmu, asabliva jašče i tamu, što jana była padadzienaja davoli viesieła.

Maksimiuk: I što było dalej? Vy pazvanili Franaku i paprasili jaho napisać scenar ci, moža, vy pisali hety scenar supolna?

Łukaševič: Ja napisaŭ pieršuju viersiju scenarf samastojna. Potym ja źviazaŭsia z Franakam i zapytaŭ jaho, ci jon naohuł zacikaŭleny ŭ tym, kab zdabyć srodki na pradukcyju filma, jaki raspaviadaje jahonuju historyju. Franak adrazu mocna zahareŭsia hetaj idejaj, i my stali pracavać nad scenarom razam. Pierš za ŭsio ja čakaŭ ad Franaka, što jon uzbahacić fabułu filma svaimi pieražyvańniami i budzie sačyć za tym, kab scenar byŭ zhodny z tym, što nasamreč adbyvałasia ŭ Biełarusi.

Maksimiuk: Vam asabista nie zaminała, što vy źnimali film nia ŭ polskaj moŭnaj versii?

Łukaševič: Hetak my zaplanavali ad samaha pačatku. Movy raźmiažoŭvali hierojaŭ filmu. Tak skazać, tyja, chto pradstaŭlaŭ niezaležnuju płyń dumki ŭ Biełarusi, havaryli pa-biełarusku. A astatnija havaryli pa-rasiejsku.

Ja naohuł liču, što kino treba zdymać na movach, na jakich hieroi nasamreč havorać abo havaryli. Pačatak hetaj tendencyi daŭ film Meła Hibsana «The Passion of the Christ», u jakim hučała aramiejskaja mova. Ja dumaju, što heta vielmi dobraja ideja, bo jana nadaje karcinie šmat aŭtentyčnaści.

Maksimiuk: U vas nie było prablemaŭ, kab parazumiecca z aktorami, jakija havaryli pa-biełarusku abo pa-rasiejsku?

Łukaševič: Bolšaść biełaruskich aktoraŭ dobra havaryli pa-polsku. Prablemy byli tolki z maładym aktoram Maksimam Karžyckim, jaki vykonvaŭ rolu Šeraha. Maksim pachodzić ažno ź Viciebska, jaki znachodzicca davoli daloka ad Polščy, i vidać tamu pa-polsku jon havaryŭ najmienš z usich. A što tyčycca Vincenta, jaki vykonvaŭ hałoŭnuju rolu Mirona, dyk jon vielmi chutka navučyŭsia havaryć pa-polsku. Spačatku jon havaryŭ niašmat, choć usio razumieŭ, ale pad kaniec kinazdymak, kali minuła tryccać ź niečym dzion, jon užo havaryŭ pa-polsku vielmi dobra. Nie było prablemaŭ i z Sašam Maŭčanavym, vykanaŭcam roli zampalita. A kali i zdaralisia niejkija drobnyja prablemy, dyk dapamahaŭ Franak Viačorka, jaki byŭ maim asistentam ad samaha pačatku da kanca zdymak.

Maksimiuk: Film finansavała Ministerstva kultury Polščy. Kali heta nie sakret, vy atrymali stolki hrošaj na jaho pradukcyju, kolki paprasili?

Łukaševič: Ja nie mahu vam hetaha adkryć, ale mahu skazać, što pradusar filma — Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych u Varšavie — zabiaśpiečyła prystojny biudžet dla hetaj karciny.

Maksimiuk: Ci vy naohuł zadavolenyja svajoj pracaj nad hetym filmam? Ci, moža, niešta vam nie ŭdałosia, i kali b možna było viarnucca ŭ časie, dyk vy niešta papravili b i źmianili ŭ im?

Łukaševič: Pry mantažy zaŭsiody akazvajecca, što treba vykinuć niekatoryja sceny, nieabaviazkovyja dla filma. Tamu zaŭsiody źjaŭlajecca i dylema, što koštam času, jaki byŭ pryśviečany hetym niepatrebnym scenam, možna było źniać inšyja sceny lepšym čynam. Ale atrymałasia tak, jak atrymałasia, i ciapier škadavać niama sensu. Na zdymačnaj placoŭcy naohuł niama zašmat času na rozdum, rašeńni treba prymać vielmi chutka.

Maksimiuk: Kolki času vy zdymali «Žyvie Biełaruś!»?

Łukaševič: Ahułam my mieli 34 zdymačnyja dni.

Maksimiuk: A jak vy vybrali vykanaŭcaŭ hałoŭnych rolaŭ, heta značyć, Karalinu Hrušku i Vinsenta?

Łukaševič: Vybar Karaliny Hruški na vykanaŭcu hałoŭnaj žanočaj roli byŭ sam saboj zrazumieły.

My chacieli, kab u filmie była choć adna aktorka, jakuju dobra viedajuć hledačy ŭ Polščy. A pakolki Karalina vielmi dobra havoryć pa-rasiejsku — z uvahi na svaje siamiejnyja suviazi — dyk ja paličyŭ, što jana chutka navučycca havaryć i pa-biełarusku.

Karalina Hruška — heta aktorka vysokaj kłasy. I jana šmat nam dapamahła. Pry joj, na repietycyjach, Vincent «raźniavoliŭsia». My zrazumieli, što majem takuju paru hałoŭnych vykanaŭcaŭ, jakija nam patrebnyja. A što tyčycca astatnich aktoraŭ, dyk u Minsk niekalki razoŭ jeździła maja asistentka, adkaznaja za vybar aktoraŭ, jakaja vykanała svaju pracu vielmi jakasna. Bolšaść aktoraŭ uśviedamlali sabie, što heta budzie, tak by mović, niezaležny film, i tolki takija aktory pahadzilisia pryjści na kastynh. Značyć, kali my ich vybrali, nijakich prablemaŭ potym ź imi nie było. Kožny viedaŭ, na što jon rašyŭsia.

Maksimiuk: Dzie ŭ Polščy vy znajšli Biełaruś, to bok, dzie vy zdymali svoj film — sceny ŭ kazarmach i inšaje?

Łukaševič: Sceny ŭ kazarmach my zdymali ŭ pakinutych vajskovych kazarmach u Siedlcach. A što tyčycca scenaŭ u pleniery, dyk ja skažu tak — nie treba jechać daloka ad Varšavy, kab znajści takija krajavidy i takija miascovaści, jak u Biełarusi. I adnu takuju miascovaść my znajšli kala Ravy Mazavieckaj.

Maksimiuk: Jak vy naohuł aceńvajecie adnosiny palakaŭ da biełarusaŭ? Apošnim časam biełarusy źviarnuli ŭvahu na adno apytańnie, ź jakoha vynikaje, što palaki najbolš bajacca rasiejcaŭ, niemcaŭ i biełarusaŭ. Nu, adnosna rasiejcaŭ i niemcaŭ nie treba šmat tłumačyć. Ale pry čym tut biełarusy?

Łukaševič: Ja dumaju, što heta biarecca vyklučna z taho, što Biełaruśsiu kiruje režym, jaki ličyć Polšču chutčej voraham, čym siabram.

Całkam hutarku z Kšyštafam Łukaševičam čytajcie tut

Pavodle radyjo «Svaboda»

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj
ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru
«Našaj Nivy» ŭ TH