Składanyja dačynieńni Kupały i Kołasa
«Ja starejšy… — pieradaje Kołas byccam by žartaŭlivyja słovy Kupały pry ich pieršaj sustrečy, — ja ŭžo svajoj maci ŭśmichaŭsia, a ty jašče i razu ŭ kałyscy nia viaknuŭ».
«Toj-sioj moža padumać, što pamiž mnoju i Kupałam sapraŭdy lažała niejkaja niapryjaźń, — prahavorvaje Kołas, niby napierad piarečačy takomu mierkavańniu. — I nibyta vynikała jana praz spabornictva za pieršaje miesca».
Tak, «toj-sioj» moža takoje padumać…
Kupała z Kołasam paznajomilisia, kali kožnamu było pa tryccać. Heta navat na siońnia ludzi nie junačaha ŭzrostu, a ŭ 1912 hodzie — stałyja mužyki. Pieraśpiełyja dla siabroŭstva…
U adnosinach pamiž imi vidavočna adno: Kołas staraŭsia siabravać. Čaho nia skažaš pra Kupału.
U traŭni 1938-ha Kupała chvareje na krupoznaje zapaleńnie lohkich — i Kołas amal miesiac štodnia (!) naviedvaje jaho ŭ špitali. A ŭ 1939-m, 23 lutaha, Kołas piša ŭ liście da Siarhieja Haradzieckaha: «Z tydzień tamu nazad była telehrama ad Łazoŭskaha — prysłać vierš da XVIII źjezdu partyi. Napisaŭ, pasłaŭ praź Janku. A 21.02 znoŭ atrymlivaju telehramu z napaminam pra vysyłku vieršu k 25.02. Vychodzić, što Janka nie pieradaŭ…»
Kołas surjozna zaniepakojeny… Bo heta nie drabiaza… Łazoŭski moh i nia vysłać napaminalnaj telehramy, a dałažyć pra nievykanańnie vysokaha daručeńnia.
Kupała padvodziŭ Kołasa nie adnojčy… Nie naŭmysna, praz asablivaść (jak zaŭvažaje Kołas) natury, ale padvodziŭ. Kołas daravaŭ, tryvaŭ. Nia vytryvaŭ, kali Kupała nie pierasłaŭ jamu lista ad syna, jaki biaź viestak prapaŭ na froncie.
Nieviadoma, ci byŭ nasamreč toj synaŭ list, ale Kołas svoj napisaŭ.
«Taškient, 17 vieraśnia.
Darahi Janka!
Moža, i nia varta było b pisać tabie piśmo, bo ty ŭ vialikim kłopacie ab sabie samim nia pomniš bolej nikoha i na piśmy nikomu nie adkazvaješ. Ty ŭ hetym bačyš asablivaść svajoj natury i, vidać, takaja «asablivaść» rasceńvajecca taboju jak niešta nadzvyčajnaje, ułaścivaje tolki Janku Kupału. Inačaj nielha najści tłumačeńnie tamu, što ty nia duža śpiašajeśsia adkazać na majo piśmo. Čatyry dni tamu nazad prysłaŭ mnie piśmo Piatruś Broŭka. Jon daviedaŭsia pra moj adras z taho piśma, što ja pisaŭ tabie. Voś i biare mianie kryŭda. I asabliva kryŭdna mnie, što ŭziaŭsia ty, jak piša Piatruś, pierasłać mnie piśmo ad Jurki. A hetaha piśma, jak i ad ciabie, usio niama. Ci viedaješ ty, što takoje dla baćki i matki syn, asabliva ŭ taki čas?.. Nie, Janka, ty hetaha nia viedaješ, abo ŭ ciabie niama narmalnaha čałaviečaha serca. A ty ž paet. Paet ža, kali jon sapraŭdny paet, jość recha ludzkich pačućciaŭ, a nie čarapacha, zašyŭšysia ŭ svoj toŭsty futlar, zredku vysoŭvajučy svaju hałavu, kab pahladzieć, ci niama čym pažyvicca. Ty, Janka, nia złujsia: ničoha nia zrobiš, a praŭda vočy kole…
Heta majo apošniaje k tabie piśmo. Pisać i nia mieć adkazu na svaje piśmy — heta toje samaje, što hukać u čystym poli, dzie niama žyvoje dušy. Žyvi zdarovy. U ciabie dla hetaha jość mahčymaści.
Byvaj, Janka, zdarovy.
Jakub Kołas».
Nia vytryvaŭ — i nia tolki kryŭdu z-za syna, a ci nia ŭsio, što hadami tuzała, viaredziła, baleła, — vykazaŭ…
Apošni raz jany spatkalisia ŭ sakaviku 1942 hodu ŭ Kazani, adkul Kołas napisaŭ žoncy ŭ Taškient: «8.Š. za stałom u adnaho z našych znajomych sustreŭsia ź Jankam. Ničoha asablivaha nie havaryli, nie svarylisia i nie družyli».
Paśla takoha lista — i «ničoha asablivaha nie havaryli»? Tak nie byvaje, nia moža być. Kali ž tak było, dyk tolki ŭ adnym vypadku: Kołas svajho apošniaha lista da Kupały nia vysłaŭ. Napisaŭ i ŭ stoł pakłaŭ. Heta ŭ jahonym charaktary.
Prablema ich siabroŭstva ŭ tym, što Kupała adnosiŭsia da Kołasa, jak panič da mužyka — i heta nia samaje sympatyčnaje z taho, što było ŭ Kupału.
Paśla śmierci Kupały Kołas piša ŭ liście (8. 07.1942) da jahonaj žonki: «Darahaja Ŭładzisłava Francaŭna!.. Nia vierycca mnie, što ŭžo nia siadu ja bolej pobač ź Jankam za adnym stałom. Ale što parobiš? Tak, vidać, sudziła ŭžo dola. Nikoli nia dumaŭ taksama ja, što strata Janki takim vostrym nažom projdzie pa sercy…»
Prajšła, nie mahła nie prajści… Usio, što jość pobyt, pazabyvałasia, źnikła, zastałosia tolki toje, što nad pobytam. Paezija, pra jakuju ŭžo da skonu budzie havaryć Kołas tolki ŭ źviazku z Kupałam, addajučy jamu pieravahu i pierad usimi, i pierad saboj.
Vysakarodny čałaviek.
Mužyk.
