Kolki ŭłasnych dypłamataŭ źniščyli ŭ SSSR, palujučy na viedźmaŭ
Masavyja stalinskija represii zakranuli ŭsie płasty savieckaha hramadstva i, viadoma, najpierš partyjnych i dziaržaŭnych słužboŭcaŭ. Nie abminuli jany i dypłamataŭ, čyja dziejnaść u niepadkantrolnym zamiežžy zaŭsiody zastajecca pradmietam asablivaj uvahi śpiecsłužbaŭ tatalitarnych dziaržaŭ.
Uručeńnie davierčych hramat savieckimi dypłamatami karalu Italii ŭ 1924 hodzie. Źleva naprava: Jakaŭ Jansan, pasoł Mikałaj Iardanski, novy palityčny pradstaŭnik Kanstancin Juranioŭ, handlovy pradstaŭnik Siarhiej Harčakoŭ. Iardanski i Harčakoŭ pamierli da 1937 hoda, astatnich rasstralali. Fota: Wikimedia Commons
Kali chvala represij pačatku 1930-ch hadoŭ zakranuła niamnohich dypłamataŭ, to da kanca dziesiacihodździa jany nabyli masavy charaktar.
Na praciahu 1937-1938 hh. byli aryštavanyja, asudžanyja i rasstralanyja mnohija viadučyja savieckija dypłamaty, u tym liku tyja, chto mieŭ vielizarny dośvied pracy.
Za hady stalinskaha teroru było represavana nie mienš za 150 vysokapastaŭlenych savieckich dypłamataŭ, ź jakich bolš za sotniu byli rasstralanyja. Tracinu, a dakładniej bolš za 50 represavanych skłali dypłamaty najvyšejšaha ranhu — pasły i inšyja kiraŭniki dypłamatyčnych misij. Kala 40 ź ich byli rasstralanyja, niekalki zahinuli ŭ łahierach HUŁAHa i tolki adzinkam udałosia vyžyć.
Uličvajučy, što ŭ toj čas padtrymlivalisia dypłamatyčnyja adnosiny z 30 krainami, a ahulnaja kolkaść kamisaryjata naličvała mienš za 500 kadravych dypłamataŭ, razmach represij uražvaje.
Dla mnohich z hetych represavanych vykanańnie abaviazkaŭ pasła SSSR było tolki epizodam ichniaj palityčnaj karjery, «čorny varanok» pryjazdžaŭ da ich, kali jany zajmali zusim inšyja pasady, časam nie źviazanyja z dypłamatyčnaj dziejnaściu. Ale nie mienš časta dypłamata adklikali ŭ Maskvu, kab adrazu aryštavać, asudzić i rasstralać.
Savieckimi orhanami była źniščana bolšaść pasłoŭ i časovych pavieranych, jaki pracavali ŭ susiednich krainach, na padparadkavańnie jakich sabie raźličvaŭ SSSR.
Byli rasstralanyja 10 z 16 dyppradstaŭnikoŭ u Litvie (jašče pra adnaho ničoha nieviadoma), 9 z 13 dyppradstaŭnikoŭ u Łatvii, 8 z 12 dyppradstaŭnikoŭ u Estonii, 6 z 10 dyppradstaŭnikoŭ u Polščy — usie pa abvinavačvańni ŭ špijanažy ci kontrrevalucyjnaj dziejnaści.
Masavymi rasstrełami adznačyŭsia inšy front «suśvietnaj praletarskaj revalucyi». U siaredzinie 1936 hoda ŭ vyniku palityčnaha kryzisu ŭ Ispanii vajskoŭcy padniali paŭstańnie suprać «čyrvonaj pahrozy», jakaja vyliłasia ŭ kryvavuju hramadzianskuju vajnu. Na baku respublikanskich sił u baraćbu ŭmiašaŭsia Saviecki Sajuz.
U hety ž čas, paśla trochhadovaha pierapynku, paŭnamocnym pradstaŭnikom SSSR u Ispanii byŭ pryznačany Marsiel Rozienbierh. Jon arhanizavaŭ apieracyju pa vyvazie ŭ Saviecki Sajuz załatoha zapasu Ispanii. Praz paŭhoda jaho pastavili na pasadu ŭ Hruzinskaj SSR, a ŭ kancy 1937 hoda hety dziejač byŭ aryštavany pa abvinavačańni ŭ špijanažy i rasstralany za podpisami Stalina, Mołatava, Varašyłava i Ždanava ŭ krasaviku 1938 hoda.
Paŭhoda ŭ Ispanii papracavaŭ i jahony nastupnik Leanid Hajkis. U červieni 1937 hoda jaho adklikali ŭ Maskvu «dla kansultacyj», a paśla jon byŭ aryštavany za ŭdzieł u kontrrevalucyjnaj terarystyčnaj arhanizacyi i rasstralany.
Apošnim savieckim pradstaŭnikom byŭ Siarhiej Marčanka. Užo ŭ pačatku 1939 hoda respublikanskija siły byli razhromlenyja, u Ispanii ŭstalavałasia dyktatura Franka. Ni pra jakija dypłamatyčnyja znosiny novych uładaŭ z SSSR nie mahło być i havorki. Adrazu pa viartańni Marčanka byŭ aryštavany, taksama abvinavačany va ŭdziele ŭ kontrrevalucyjnaj terarystyčnaj arhanizacyi. Praŭda, prysud i rasstreł adbylisia tolki ŭ lipieni 1941 hoda.
Hienieralny konsuł SSSR Uładzimir Antonaŭ-Aŭsiejenka ŭ Barsiełonie. 1936 hod
U značnaj stupieni pad čystki i represii trapili tak zvanyja dypłamaty leninskaj škoły, bolšaja častka jakich zahinuła.
U historyi ź ispanskaj avanturaj pakazalny prykład dypłamata Uładzimira Antonava-Aŭsiejenki, jaki ŭ 1917 hodzie rychtavaŭ šturm Zimniaha pałaca i aryštavaŭ ministraŭ Časovaha ŭrada.
Z 1936 hoda jon byŭ pryznačanym hienieralnym konsułam u Barsiełonie, apiryščy respublikancaŭ i bujnym porcie, praź jaki prachodziła bolšaść vajskovych hruzaŭ dla ispanskich kamunistaŭ. Jon taksama dapamahaŭ respublikanskim vojskam jak vajskovy daradca, majučy za plačyma dośvied Hramadzianskaj vajny ŭ Rasii. Ale ŭ kancy 1937 hoda Antonaŭ-Aŭsiejenka byŭ vyklikany ŭ SSSR, dzie aryštavany i rasstralany jak člen trackisckaj terarystyčnaj i špijonskaj arhanizacyi.
Takim čynam byli źniščany ŭsie savieckija pasły, jakija brali ŭdzieł u baraćbie za zachavańnie leva-sacyjalistyčnaj respubliki ŭ Ispanii i za zamacavańnie savieckaha ŭpłyvu na rehijon.
Toje ž sama adbyvałasia i z pasłami na inšym važnym kirunku jeŭrapiejskaj baraćby — u Hiermanii. Pieršy saviecki pasoł Mikałaj Kraścinski paśla 1930 hoda pracavaŭ u Narkamacie zamiežnych spraŭ i navat prymaŭ na zachavańnie toje samaje ispanskaje zołata. U 1937 hodzie aryštavany za suviazi z hiermanskaj raźviedkaj i padrychtoŭku terarystyčnych aktaŭ suprać kiraŭnictva partyi i rasstralany.
Jahony nastupnik u 1930-1934 hady Leŭ Chinčuk rasstralany na hod paźniej za kontrrevalucyjnuju i terarystyčnuju dziejnaść. Niekalki miesiacaŭ u 1937 hodzie prabyŭ pasłom u Hiermanii prafiesijny dypłamat Kanstancin Juranioŭ pierad aryštam i rasstrełam za špijanaž.
Padpisańnie dahavora ab nienapadzie pamiž Hiermanijaj i Savieckim Sajuzam. 1939 hod. Fota: Wikimedia Commons
Cikava, što pasła Alaksieja Mierakałava, jaki paviedamiŭ pra toje, što Hiermanija rana ci pozna napadzie i na SSSR, zvolnili 2 vieraśnia 1939 hoda, na druhi dzień Druhoj suśvietnaj vajny, ale nie represavali.
Nie represavali i apošniaha pieradvajennaha pasła ŭ Hiermanii Uładzimira Dziekanozava, jaki zaśpieŭ napad na SSSR u Bierlinie. Ale svaju kulu ŭ patylicu jon usio ž atrymaŭ paśla śmierci Stalina jak «člen bandy Bieryi».
Apošni pieradvajenny pasoł SSSR u Hiermanii Uładzimir Dziekanozaŭ vychodzić u Dvor Honaru z Rechskancylaryi. U stalinskija časy pasła nie represavali, ale zabili paśla śmierci Stalina. Fota: feldgrau.info
Niekatoryja dypłamaty, jakija znachodzilisia za miažoj, aścierahajučysia nieminučaha aryštu, stali nieviartancami. Cikavy los pieršaha savieckaha dypłamatyčnaha pradstaŭnika ŭ Łatvii Adama Siamaški. Jon pachodziŭ ź biełaruskaha šlachieckaha rodu, jaki žyŭ u Vilenskaj hubierni. Samo pachodžańnie pahražała jahonamu žyćciu. Tym nie mienš jon pabudavaŭ karjeru ŭ savieckaj sistemie i z pačatku 1923 hoda pradstaŭlaŭ intaresy SSSR u Ryzie.
Praz paŭhoda jaho vyklikali ŭ Maskvu, ale jon admoviŭsia viarnucca i vyjechaŭ u Braziliju. Tam chutka zasumavaŭ ad miaščanskaha žyćcia i ŭžo ŭ 1927 hodzie viarnuŭsia ŭ SSSR — adrazu ŭ turmu ADPU, paśla na Sałaŭki, a adtul u rasstrelnuju jamu.
Pasoł Siarhiej Aleksandroŭski (za Stalinym) pieražyŭ represii, ale staŭ «špijonam» u čas vajny. Fota: Radyjo Svaboda
Jašče adzin były pasoł u Litvie, Siarhiej Aleksandroŭski, zmahaŭsia z nacystami ŭ apałčeńni pad Maskvoj, dzie trapiŭ u pałon, ale zdoleŭ uciačy. Apošnija hady vajny prabyŭ pad aryštam i byŭ rasstralany ŭ žniŭni 1945 hoda za nibyta špijanaž na karyść Hiermanii.
Najdaŭžej žyli savieckija dypłamatyčnyja pradstaŭniki pry vialikich dziaržavach. Tut rolu adyhryvała i toje, što tudy pryznačalisia śpiecyjalisty najvyšejšaha hatunku, kolkaść jakich była abmiežavanaja, i toje, što savieckaje kiraŭnictva chacieła zachoŭvać tvar pierad hetymi dziaržavami i mieć padtrymku siarod miascovych levych palityčnych sił.
U hetym płanie pakazalna, što z pasłoŭ u ZŠA na rasstrelny palihon trapiŭ tolki Barys Skvirski. Vidać, stanovišča na tym ideałahičnym froncie ŭ savieckaj dziaržavy zastavałasia vielmi chistkim, a kavałak zanadta spakuślivy i simvaličny, kab padryvać svoj aŭtarytet hučnym skandałam z hibiellu pasłoŭ.
23 lipienia 1939 hoda schod Narkamata zamiežnych spraŭ pryniaŭ rezalucyju, u jakoj adznačałasia, što za karotki pramiežak času była praviedziena vielizarnaja praca pa ačyščeńni viedamstva ad «nieprydatnych, sumnieŭnych i varožych elemientaŭ».
Pasoł Barys Skvirski z narkamam Maksimam Litvinavym. Fota: Military Review
Asabliva ciažkija straty panieśli pasolstvy ŭ Kitai, Manholii, Finlandyi, Łatvii, Litvie, Polščy, Čechasłavakii, Bałharyi. Ahułam za 1930-ja hady rasstralali 31 dypłamatyčnaha pradstaŭnika SSSR, jašče 10 — u 1940-ja.
Vakansii ŭ Centralnym aparacie i zamiežnych pradstaŭnictvach nie zapaŭnialisia na praciahu doŭhaha času. Da pačatku 1939 hoda biez pasłoŭ zastavalisia pradstaŭnictvy ŭ ZŠA, Japonii, Polščy, Rumynii, Ispanii, Litvie, Danii, Vienhryi, Bałharyi.
Narkam zamiežnych spraŭ Maksim Litvinaŭ adkryta pisaŭ Stalinu, pradčuvajučy chutki pačatak suśvietnaj vajny, što pierad abliččam hroznych padziej savieckaja dziaržava ryzykuje zastacca biez zamiežnaha aparata, paśla čaho straciŭ svaju pasadu.
Daśledčyki ličać, što mnohija niaŭdačy savieckaj źniešniaj palityki byli abumoŭlenyja «abiaskroŭlenaściu» dypłamatyčnaha viedamstva praz represii. Siońnia ŭ Biełarusi vyrašyli prajści tym ža šlacham, spadziejučysia atrymać niejki inšy vynik dla siabie.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Pasoł Sidarenka pakončyŭ z saboj, nie vytrymaŭ dopytaŭ KDB
Detali zvalnieńnia byłoha pasła ŭ Hiermanii, jaki pajšoŭ z žyćcia ŭ 48 hadoŭ
Siarhiej Alejnik pakidaje pasadu ministra zamiežnych spraŭ
Kult asoby Łukašenki ŭzmacniajecca, rastuć sumnievy ŭ pieramozie Ukrainy — analityki
