Pravasłaŭnyja buduć adznačać Rastvo 8 studzienia. Jak tak?
Siońnia pravasłaŭnaja carkva ŭ Biełarusi i Rasii žyvie pa julijanskim kalendary, tak zvanym «starym styli». Ale pryčyny, praź jakija ad jaho kaliści admovilisia, znoŭ adhuknucca pravasłaŭnym u budučyni.
Frahmient abraza «Naradžeńnie Chrystova» z Barkałabaŭskaha Śviata-Uźniasienskaha manastyra. Apošniaja treć XVII st. Mahiloŭ abo Słuck. NMM RB
Julijanski kalandar byŭ uviedzieny edyktam rymskaha dyktatara Julija Cezara z 1 studzienia 45 hoda da n. e. Novy kalandar hruntavaŭsia na tahačasnym rymskim, ale vypraŭlaŭ tyja chiby, jakija jon mieŭ.
U rymskim kalendary byli nierehularnyja miesiacy, daŭžyniu jakich vyznačali palityki, praz što jany chutka pieratvarylisia ŭ instrumient palityčnaj baraćby.
U vyniku rymski kalandar byŭ kančatkova zabłytany i patrabavaŭ reformy. Novy julijanski kalandar davioŭ sistemu da rozumu.
Tuskułanski partret — adzinaja pryžyćciovaja vyjava Julija Cezara, stvoranaja prykładna ŭ 50—40 hh. da n.e. Muziej antyčnaści ŭ Turynie
Praŭda, nie abyšłosia biez kasiakoŭ — žracy čamuści pamyłkova pačali ličyć vysakosnym kožny treci hod, a nie čaćviorty, jak musiła b vynikać z astranamičnych raźlikaŭ. U vyniku nabiehła pamyłka ŭ 3 dni. Jaje vypraviŭ pieršy rymski impieratar Aktavijan Aŭhust, pry jakim na praciahu 16 hadoŭ nie było nivodnaha vysakosnaha. Paśla hetaha julijanski kalandar stahodździami ličyŭsia biezdakornaj sistemaj.
Pakolki Rymskaja impieryja stała centram chryścijanskaha śvietu, inšyja jeŭrapiejskija narody, prymajučy chryścijanstva, prymali i julijanski kalandar. Ale ŭ kožnym rehijonie, asabliva paśla padzieńnia Ryma, mahli być svaje śpiecyfičnyja adroźnieńni ŭ tym, ź jakoj daty pačynaŭsia hod.
Chryščeńnie Rusi — razam z chryścijanstvam na našy ziemli pryjšoŭ i julijanski kalandar. Freska pracy V. Vaśniacova ŭ kijeŭskim Uładzimirskim sabory. 1895-1896 hh.
Rymski hod pačynaŭsia z 1 studzienia i byŭ pryviazany da ŭstupleńnia na pasadu vybranych konsułaŭ, ale ŭ inšych častkach Jeŭropy jon moh pačynacca 1 sakavika ci 1 vieraśnia. Vizantyja, adkul na Ruś pryjšło chryścijanstva razam ź julijanskim kalendarom, prytrymlivałasia «vieraśniovaha stylu».
Ale za stahodździ ad idealnaści kalendara ničoha nie zastałosia. U pačatku druhoha tysiačahodździa było zaŭvažana, što julijanski kalandar prajaŭlaje ŭsio bolšaje razychodžańnie z astranamičnymi źjavami.
U 325 hodzie na Pieršym Nikiejskim sabory datu hałoŭnaha chryścijanskaha śviata, Vialikadnia, pryviazali da 21 sakavika — daty viasnovaha raŭnadzienstva.
Ale z-za chibaŭ julijanskaha kalendara ŭ pačatku druhoha tysiačahodździa raŭnadzienstva nadychodziła na dziesiać dzion raniej. Heta pryvodziła da pamyłkovaha raźliku dat śviataŭ i nievykanańnia Vialikaha pasta, što ličyłasia ciažkim hrachom.
Trydencki sabor, jaki daručyŭ pantyfiku pierahlad kalendara. Kopija karciny 1563 hoda. Šviejcaryja. Fota: Wikimedia Commons
Trydencki sabor, jaki prachodziŭ z 1545 pa 1563 hady, daručyŭ rymskamu pantyfiku vypravić kalandar. Sproby papaŭ Paŭła III i Pija IV nie mieli vynikaŭ, inačaj sučasny kalandar my b nazyvali pa-inšamu. Tolki astranomy, pryciahnutyja papam Hryhoryjem XIII, zmahli skłaści novuju sistemu.
Prablema palahała va ŭsio tych ža vysakosnych hadach. Vysakosny hod — heta hod, jaki maje na adzin dzień bolš, čym zvyčajnyja. Jon uvodzicca, kab vypravić niedakładnaść, jakaja ŭźnikaje praz toje, što ziamla abaračajecca vakoł Sonca za 365 dzion i amal 6 hadzin.
Za čatyry hady nabiahaje jak raz 24 lišnija hadziny, tamu da kožnaha čaćviortaha hoda dadajucca dadatkovyja sutki.
Papa Hryhoryj XIII kiruje pasiadžeńniem kamisii pa refarmavańni juljanskaha kalendara. Fota: Wikimedia Commons.
Ale tych samych «lišnich» hadzin nie roŭna 6, a ŭ siarednim prykładna 5 hadzin 48 chvilin 45,19 siekundy. Na nievialikich adrezkach času hetaja niedakładnaść niezaŭvažnaja, ale za paŭtary tysiačy hadoŭ nabiahaje značnaje razychodžańnie.
Takim čynam stała zrazumieła, što vysakosnyja hady ŭvodzilisia zanadta časta. Kab vypravić nakoplenuju pamyłku i paźbiehnuć takoha źmiaščeńnia nadalej, papa Hryhoryj XIII u pačatku 1582 hoda svajoj bułaj «Inter gravissimas…» uvioŭ novy kalandar.
Scena ŭviadzieńnia novaha kalendara na mahile papy Hryhoryja XIII u sabory Śviatoha Piatra ŭ Rymie. Fota: Wikimedia Commons
U Rečy Paspalitaj śpiecyjalnaha zahadu ci sojmavaj pastanovy adnosna pierachodu na hryharyjanski kalandar, chutčej za ŭsio, nie było. Z kastryčnika 1582 hoda na hryharyjanski kalandar ciaham pary tydniaŭ pierajšli sojm, kancylaryi Karony Polskaj i VKŁ, ciaham nastupnaha hoda — usie inšyja dziaržaŭnyja ŭradniki i haradskoje samakiravańnie.
Ale pravasłaŭnyja patryjarchi, da jakich źviarnulisia vierniki z Rečy Paspalitaj, admovilisia ad vykarystańnia novaha kalendara, paličyŭšy jaho jeraśsiu, jakaja parušaje kanony chryścijanskaj carkvy. Ciaham 1584—1586 hadoŭ Stefan Batoryj nadaŭ prava pravasłaŭnym i nadalej karystacca julijanskim kalendarom.
Hraviura anhlijskaha mastaka Uiljama Choharta, vykananaja ŭ 1754 ci 1755 hodzie. Na joj vyjaŭleny schod pierad vybarami ŭ anhlijski parłamient, i siarod inšaha vidać łozunh «Viarnicie nam našy adzinaccać dzion!». Vialikabrytanija pierajšła na hryharyjanski kalandar za niekalki hadoŭ da taho, u 1752-m, i z karciny vidać, što daloka nie ŭsie da hetaha stavilisia z zachapleńniem
Naradžeńnie Božaje kataliki adznačyli 25 śniežnia 1582 hoda ŭžo pa novym styli, a pravasłaŭnyja ŭ toj ža dzień, ale pa starym styli — to-bok… 4 studzienia 1583 hoda. Tak, zvykłaje nam śviatkavańnie pravasłaŭnaha Rastva 7 studzienia źjaviłasia zusim niadaŭna!
Čamu ž data źmianiajecca? Tut usio prosta: kab vypravić chiby julijanskaha kalendara byli «śpisanyja» nie tolki 10 lišnich dzion, ale i ŭviedzieny novyja praviły vyznačeńnia vysakosnaha hoda. Kali ŭ julijanskim heta byŭ kožny 4-y hod, to ŭ hryharyjanskim usio bolš składana. Vysakosnymi pierastali ličycca hady, jakija byli kratnyja 100, ale taksama z važnym vyklučeńniem — hady, jakija byli kratnyja 400, naadvarot, praciahvali ličycca vysakosnymi.
29 lutaha — dadatkovy dzień, jaki źjaŭlajecca tolki ŭ vysakosny hod, kab kampiensavać adstavańnie kalandarnaha hoda ad astranamičnaha
1600-y hod pavodle hetych praviłaŭ hryharyjanskaha kalendara ličyŭsia jašče vysakosnym, ale 1700-y, 1800-y i 1900-y — užo nie. Paśla kožnaha z hetych hadoŭ roźnica ź julijanskim kalendarom pavialičvałasia na dzień.
U 1701 hodzie pravasłaŭnaje Rastvo adznačałasia 5 studzienia, u 1801 — 6 studzienia, i narešcie ŭ 1901 — 7 studzienia, u zvykły dla nas dzień.
Toje, što bolšaść nie zaŭvažyła hetaha «adpaŭzańnia» daty, patłumačyć lohka. Kaniec XVIII i ŭsio XIX stahodździe biełaruskija ziemli praviali ŭ składzie Rasii, dzie dziejničaŭ julijanski kalandar va ŭsich śfierach žyćcia.
«Piroh karaloŭ» — alehoryja na padzieły Rečy Paspalitaj. U vyniku dałučeńnia biełaruskich ziamiel da Rasijskaj impieryi ahulny kalandar byŭ pieraviedzieny na julijanski, tak što bolšaść nasielnictva i nie zaŭvažyła, što za bolš čym stahodździe roźnica z hryharyjanskim kalendarom pavialičyłasia na dva dni. Žan-Mišel Maro le Žen. 1773. Fota: Wikimedia Commons
Unijackaja i pravasłaŭnaja bolšaść u liturhičnym kalendary nikoli na novy styl nie pierachodziła, karystajučysia ŭvieś čas starym. Kali ž kalandar spravavodstva i śvieckaha žyćcia viarnuŭsia z hryharyjanskaha na julijanski, to im nie było pa čym užo zaŭvažać, što pamiž adnymi i tymi ž datami ŭ roznych stylach usio bolš dzion.
Toje, što roźnica vyrasła ŭ 1800-m i 1900-m hadach, nichto na Biełarusi i ŭ impieryi ŭ cełym asabliva i nie zaŭvažyŭ.
Znos Chrama Chrysta Zbaŭcy ŭ Maskvie — u XX stahodździ Ruskaj pravasłaŭnaj carkvie było nie da razvah pra roźnicu pamiž kalendarami, jakaja ŭvieś čas pavialičvajecca. Fota: Wikimedia Commons
Tolki paśla revalucyi i ŭviadzieńnia balšavikami novaha dla Rasii hryharyjanskaha kalendara razychodžańnie dat znoŭ stała jaŭnym. Ale z papiarednimi stahodździami roźnicu nichto nie źviaraŭ — relihija adrazu była abvieščana «opiumam dla naroda» i pierastała adyhryvać niejkaje važnaje značeńni ŭ žyćci savieckaha hramadstva.
U 1923 hodzie Ruskaja pravasłaŭnaja carkva sprabavała pierajści na novajulijanski kalandar, jaki anałahičny hryharyjanskamu, ale kansiervatyŭnyja carkoŭnyja koły asprečyli novaŭviadzieńnie. U toj ža čas mnohija pravasłaŭnyja cerkvy ŭ śviecie taki pierachod zrabili.
Kaladnaje nabaženstva ŭ minskim Śviata-Duchavym kafiedralnym sabory ŭ 2024 hodzie. Skrynšot tranślacyi «Biełaruś 1»
U Biełarusi, dzie pravasłaŭnyja vierniki naležać da RPC, my mahli b być śviedkami źmiaščeńnia jašče na dzień pravasłaŭnaha Rastva ŭ 2000 hodzie, ale nie stali, bo hety hod taksama kratny 400. Na dva stahodździ zamacavałasia data 7 studzienia, jakaja siońnia vyhladaje adzinaj kananičnaj. Ale heta nie tak, i ŭ addalenaj budučyni nas čakaje novy zruch daty.
Roźnica pamiž kalendarami znoŭ pavialičycca na adzin dzień u 2101 hodzie. Vierniki Ruskaj pravasłaŭnaj carkvy — kali jana zachavajecca i nie piarojdzie za hety čas na novy styl — buduć adznačać svajo Rastvo ŭžo 8 studzienia.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Jak karol Stefan Batoryj baraniŭ pravasłaŭnych ad novaha kalendara
Dźvie parafii Biełaruskaj aŭtakiefalnaj pravasłaŭnaj carkvy pierachodziać na novajulijanski kalandar
Upieršyniu častka biełaruskich pravasłaŭnych budzie adznačać Kalady 25 śniežnia pa novym styli
