«Chaču zrabić Paźniaka piersonaj non-hrata» — litoŭski aktyvist
Litoŭskaha błohiera, aktyvista i vałanciora va Ukrainie Žylvinasa Śvitojusa časam nazyvajuć «palaŭničym na lićvinaŭ». Jon adzin z samych zaŭvažnych u Litvie aŭtaraŭ, jakija pišuć pra niebiaśpieku ideałohii «litvinizmu» i varožyja zajavy biełarusaŭ pra Litvu. U intervju «Radyjo Svaboda» jon raskazaŭ, što, na jaho dumku, biełarusy robiać nie tak adnosna Litvy, čamu jon damahajecca abviaščeńnia Zianona Paźniaka piersonaj non-hrata ŭ Litvie, čamu ličyć, što Śviatłana Cichanoŭskaja daje kiepski prykład biełarusam u Litvie i što nieabchodna zrabić litoŭcam i biełarusam, kab źmienšyć hradus uzajemnych pretenzij.
— Ja padpisany na vašu staronku i čytaju niekalki miesiacaŭ. U vas vielmi časta publikujucca biełarusafobskija paviedamleńni i kamientary vašych padpisčykaŭ. Čamu vy heta nie spyniajecie?
— U svajoj rytorycy ja namahajusia paźbiahać abahulnieńniaŭ «usie biełarusy», «paŭsiul biełarusy». Ja prytrymlivajusia rytoryki, što jość litvinisty, niedružalubny da našaj krainy elemient, da majho naroda, i jość inšyja biełarusy. Bolšaść niedružalubnych nam biełarusaŭ nie znachodziacca ŭ Litvie. Jany ŭ inšych krainach, naprykład u Polščy vielmi šmat. U Litvie tolki asobnyja ludzi.
A ciapier pra toje, čamu ludzi tak reahujuć. Na praciahu apošnich niekalkich stahodździaŭ naš narod vyžyŭ tolki tamu, što trymaŭsia zubami za movu, za našu litoŭskaść, za našu sutnaść. Usie dumajuć, što my maleńkija i vyžyli vypadkova. Nie. My vyžyli tolki tamu, što trymalisia za svaju sutnaść. Ludzi nasili knihi z Prusii, pa bałotach, bo jany chacieli pakinuć heta sabie, vučyć svaich dziaciej litoŭskaj movie.
I ludzi nie razumiejuć, čamu takoje moža adbyvacca, čamu niechta moža kazać «Vilnia — naša». Mnohija ludzi tolki ciapier pačali źviartać na heta ŭvahu. Chacia jość šmat aktyvistaŭ, jakija manitorać lićvinistaŭ užo šmat hadoŭ. Ale pakolki tolki ciapier u Litvu pryjechała tak šmat biełarusaŭ, hetaja tema pačała nabyvać taki abarot.
— Vy sami kažacie, što ŭ Litvie nie šmat takich niedružalubnych da Litvy biełarusaŭ. Ja baču pa sacyjalnych sietkach, pa znajomych, što ŭ Litvie jość šmat biełarusaŭ, jakija vielmi prychilna staviacca da Litvy, vučać litoŭskuju movu, pavažajuć kulturu i adčuvajuć siabie tam davoli kamfortna. I jany, na ich ža dumku, jość sajuźnikami Litvy. Ale ŭ vašych tekstach pra takich ludziej niama ani słova. Vašyja kamientatary nibyta ich nie zaŭvažajuć. Čamu?
— Niama ani dyjałohu, ani surjoznych sprobaŭ abodvum bakam rabić supolnyja mierapryjemstvy, dzie ludzi mahli b sustrakacca, znajomicca. Usio idzie ŭ jašče bolšuju zakrytaść. U Vilni jość častka litoŭcaŭ, jakija razumiejuć rasiejskuju movu, ale ŭsio bolš ludziej uvohule nia chočuć kamunikavać na hetaj movie.
Ja zaraz chacieŭ by razmaŭlać z vami pa-biełarusku, bo kali ja pačaŭ jeździć va Ukrainu, ja navučyŭsia niakiepska ŭkrainskaj movie. Ale ŭ Litvie litoŭcy nie buduć vučyć biełaruskuju movu tolki tamu, što tudy pryjechali biełarusy. Našaja kraina nie słavianskamoŭnaja, dla nas rasiejskaja mova — heta nie druhaja mova. Dla nas heta — mova akupantaŭ, zamiežnaja mova, jakuju nam prynieśli sa zbrojaj. I ŭsie sproby heta pierajnačyć buduć uspryniatyja varoža.
— Vy dumajecie, što biełarusy chočuć prymusić litoŭcaŭ havaryć ź imi vyklučna na rasiejskaj?
— Nie. Ale jany robiać mała namahańniaŭ. Kali navat sama prezidentka (Cichanoŭskaja — RS), jakaja žyvie ŭ Litvie ŭžo čatyry hady, nie ŭmieje razmaŭlać pa-litoŭsku, nie vučyć movu, to heta dobry prykład usim, što tak možna rabić.
Treba razumieć, što heta zaŭsiody była cana vyžyvańnia našaha naroda. Dla nas heta vielmi važna. Navat kali čałaviek skaža, prabačcie, ja tolki troški razmaŭlaju pa-litoŭsku, ci možna na inšaj movie, to litoŭcy pačnuć jaho abdymać i kazać, što jon vydatny čałaviek. Bo jon prynamsi starajecca.
Ale ja sapraŭdy baču vielmi šmat admaŭleńnia hetaha. Jość šmat ludziej, jakija kažuć, a navošta nam vučyć movu, my tut na niekatory čas. Na jaki niekatory čas? Užo minuła niekalki hod. I paśla hetaha admaŭleńnia vyvučać litoŭskuju movu i intehravacca ŭsie sproby niešta prasić u litoŭskaha hramadstva źjaŭlajucca niedružalubnymi.
— Tolki pa vašaj staroncy možna zrabić vysnovu, što biełarusaŭ, jakija chočuć vučyć litoŭskuju movu, prosta nie isnuje. Ale kali ŭ Litvie da 70 tysiač biełarusaŭ, to ich dzieci chodziać taksama i ŭ litoŭskija škoły. Naŭrad ci ŭ Litvie stolki rasiejskamoŭnych škołaŭ, a biełaruskaja ŭvohule adna. Mnohija ludzi starajucca i vyviešvajuć razam ź bieł-čyrvona-biełymi ściahami litoŭskija, ale ŭ adkaz ad niejkaj častki litoŭcaŭ čujuć abrazy. U vas u kamientarach biełarusaŭ nazyvali bijamasaj.
— Jość, viadoma ž, ludzi, jakija buduć takoje pisać. Ale kali vy pahladzicie, to ŭsie hetyja kamientary pišuć adnyja i tyja ž ludzi. Ja nie liču, što biełarusy ŭ Litvie źjaŭlajucca vorahami. Ale jość važny momant. My, aktyvisty, nie bačym realnych sprobaŭ z boku biełaruskaha hramadstva razmaŭlać adkryta na temu lićvinizmu. Kali heta marhinalnaja źjava, to vy, biełarusy, razmaŭlajcie ź imi, razmaŭlajcie za nas. Pakažycie, što vy da nas łajalnyja, što vy łajalnyja jeŭrapiejskim kaštoŭnaściam. A niechta dahetul choča zabrać u našaj krainy nazvu, kaža «Vilnia — naša». My pavinny ŭbačyć, što biełarusy nie źjaŭlajucca prychilnikami hetaj ideałohii, što jany taksama buduć za nas. A ŭ nas ciapier niama ruchu ŭ anivodnym z napramkaŭ i tamu atmaśfiera abvastrajecca.
Prosty prykład. Vaša prezidentka Cichanoŭskaja daje «Biełsatu» premiju demakratyčnych siłaŭ. Praź miesiac tam siadzić niepavažany Paźniak z žurnalistam «Biełsatu», jaki taksama źjaŭlajecca prychilnikam «letuviskaści», i jany razmaŭlajuć pra toje, jak Žmudź stała Letuvoj, a VKŁ stała Biełaruśsiu i što nazvy, maŭlaŭ, treba ŭžo ŭzhadnić. Jak nam na heta hladzieć?
U Litvie niama anivodnaha palityka, jaki b kazaŭ, što Ašmiany — heta litoŭskija ziemli. Jany navat nia mohuć dazvolić abmiarkoŭvać taki naratyŭ jak niejki fakt u minułym. A tut dazvolena čałavieku, jaki pastajanna kaža antylitoŭskija rečy, jamu dazvolena siadzieć na «Biełsacie» i raskazvać i litoŭcam, i biełarusam u Litvie voś takija rečy. Heta ŭžo abraza na palityčnym uzroŭni.
— Na tym ža «Biełsacie» jość i litoŭskija hości, jakija vykazvajucca i pra adnosiny, i pra situacyju ŭ Litvie. Taksama tam jość ludzi, jakija nie kažuć, što Litva — heta Žmudź. Ja zhodny, što hałasy, jakija vas abražajuć, sapraŭdy hučać. Ale ŭ ahulnaj karcinie — heta absalutny marhinalizm. Kali b ja zaraz vyciahvaŭ z vašaj staronki kamientataraŭ, jakija nazyvajuć biełarusaŭ bijamasaj, što heta rasiejcy, naščadki NKVD, bo, maŭlaŭ usie biełarusy supracoŭničali z NKVD, ci nie było b heta toje samaje? Ci bačycie vy siarod biełarusaŭ tych, chto byŭ partniorami litoŭcaŭ?
— Ja dumaju, što jość šmat ludziej, jakija mahli b być takimi partniorami. Ja tut nie baču prablem. Ale treba prajaśnić. Kali ja pišu niešta ŭ fejsbuku, to chto ja taki? Ja prosta aktyvist i błohier. Kamientatary na majoj staroncy taksama nie źjaŭlajucca nikim u mižnarodnaj palitycy. My kažam pra toje, što vašyja palityki mohuć na vašym telebačańni sabie dazvolić nazyvać nas krainaj, nazvy jakoj u biełaruskaj movie niama. Jany prydumali heta, kab nas adroźnić.
— Tut ja mušu dadać, što tezis «sučasnaja Litva — Žmudź» jość prosta antynavukovy. Žmudź — heta prosta nievialiki rehijon u składzie Litvy.
— Ja kažu navat nie pra heta. Nas nazyvajuć terminam «Letuva» i «letuvisy». Heta i jość adna z prykmietaŭ, jak raspaznać narmalnaha i nienarmalnaha čałavieka. Usie, chto nazyvaje nas letuvisami i Letuvoj — heta prosta antylitoŭski elemient, jaki choča dakazać, što my nibyta skrali nazvu ŭ Biełarusi, u VKŁ, bo lićviny ci litoŭcy — heta jany. A my, nibyta, heta naščadki žmudzinaŭ.
Čytajcie taksama:
Treba raz i nazaŭsiody spynić razvažańni pra «viartańnie Vilni» — Rudkoŭski
«Hety praces musić vitacca ŭ Litvie». Lićvinizm: pohlad ź Vilni
Čamu litoŭcy bajacca litvinizmu
Dziaržbiaśpieka Litvy apublikavała svaju acenku lićvinizmu i ryzyki, ź im źviazanaj
