Kanopli: składanaja historyja staŭleńnia dziaržaŭ da ich
Historyja hetaj raśliny ŭ žyćci čałavieka pačynajecca šeść tysiač hadoŭ tamu, i šmat stahodździaŭ ich to dazvalali, to zabaraniali.
Fota: Mr.Suchat Beathaisong / Vecteezy
Na biełaruskija ziemli kanopli trapili z Centralnaj Azii dziakujučy skifam prykładna dźvie s pałovaj tysiačy hadoŭ tamu. U rehijonie Azoŭskaha mora i na Donie ich vyroščvali jašče ŭ druhim tysiačahodździ da našaj ery. Kala 4 tysiačahodździa da našaj ery ŭ Kitai pačałosia vykarystańnie hetaj raśliny dla vytvorčaści roznych tkanin. A praz tysiaču hadoŭ kvietki kanapiel stali vykarystoŭvacca ŭ kitajskaj miedycynie jak samy raspaŭsiudžany srodak zmahańnia z reŭmatyzmam, mienstrualnymi bolami, zapaleńniami, padahraj i starečaj demiencyjaj.
Zhadki pra hetuju raślinu byli znojdzieny ŭ miedycynskich traktatach Staražytnaha Jehipta i Hrecyi. U Kitai ź jaje pačali vyrablać papieru, a ŭ Indyi — hatavać śpiecyjalny napoj u honar boha Šyvy, źmiešvajučy małako z kanoplami, karycaj, kardamonam i kurkumoju.
Pobač z hetym jašče ŭ staražytnaści ludziam byŭ viadomy adurmańvajučy efiekt kanapiel. Pradukty ź psichatropnym dziejańniem, atrymanyja z hetaj raśliny, uklučajuć hašyš i marychuanu. U abodvuch vypadkach rečyvam, jakoje vyklikaje hety efiekt, źjaŭlajecca tetrahidrakanabinoł (THK).
Dla taho, kab razabracca ŭ składanych adnosinach čałaviectva z kanoplami, treba viedać, što heta raślina maje try asnoŭnych vidy: indyjskija, pasiaŭnyja i dzikija. Mienavita pieršy i zjaŭlajecca najbolš niebiaśpiečnym z-za ŭtrymańnia vialikaj kolkaści THK. Ale niebiaśpiečnaje rečyva ŭ kanoplach sintezujecca i nakoplivajecca tolki ŭ raślinach, što rastuć na poŭdzień ad 45 paraleli (U Rasii na hetaj paraleli znachodziacca Krasnadar i Staŭrapal, va Francyi — Bardo, ZŠA — Ńju-Jork).
Na Blizkim Uschodzie kanopli ŭ formie hašyšu, jaki kuryli i žavali, nabyli šyrokuju papularnaść jašče ŭ Siaredniavieččy. Mahčyma, heta tłumačycca zabaronaju isłama ŭžyvać ałkahol. Mienavita ŭ isłamskich krainach byli pryniaty pieršyja zakony ab zabaronie hetaha narkotyku.
U 1266 hodzie karol Jehipta al-Zachir Babir zabaraniŭ vyroščvańnie kanapiel i ŭžyvańnie hašyšu. Ale hetaja zabarona mieła mały efiekt. Praz dva dziasiatki hadoŭ, u 1279 hodzie jaho pierajemnik pasprabavaŭ abkłaści hašyš padatkam. Z adnaho boku heta papoŭniła skarb, ale i vyklikała značny rost užyvańnia. U vyniku zabarona była adnoŭlena. U 1378 hodzie zabarona na ŭžyvańnie hašyšu była ŭviedziena ŭ Asmanskaj impieryi. A ŭ pačatku XIX stahodździa ŭžo Napaleonu daviałosia zabaranić svaim sałdatam užyvać napoi z kanapiel i hašyšu.
Zbor kanapiel na bierazie Rejnu. L'Illustration, Journal Universel, Paris, 1860.
A što ŭ Biełarusi?
Na biełaruskich ziemlach zdaŭna vyroščvalisia pasiaŭnyja kanopli, jaki nie ŭtrymlivajuć vialikaj kolkaści THK, ale taksama akazvajuć peŭnaje halucynahiennaje ŭździejańnie. U miedycynskich traktatach, što vydavalisia ŭ Rečy Paspalitaj možna adšukać šmat źviestak pra lekavyja ŭłaścivaści kanapiel. Nastoi z kanapiel i alej rekamiendavali pry zubnym ci hałaŭnym boli, biassońnicy, dyjarei, lichamancy, kašli, zažyŭleńni ranaŭ, zachvorvańniach skury.
Prafiesar Krakaŭskaha ŭniviersiteta Šymon Syreński pieršym u XVI stahodździ apisaŭ halucynahiennyja ŭłaścivaści hetaj raśliny. U svajoj pracy jon pryvodziŭ historyi z paloŭ bitvaŭ na Uschodzie, dzie sałdaty, kab nadać sabie advahi, «robiać roznyja alei z kvietak kanoplaŭ, adny dla viasiołaha serca i dobrych dumak […] inšyja dla kachańnia».
Aŭtary prac pa sielskaj haspadarcy rekamiendavali kanopli dla pasievaŭ i vyrabu aleju. Da pačatku XIX stahodździa raślina zajmała viadučyja pazicyi ŭ eksparcie. Kanopli šyroka vykarystoŭvali ŭ vytvorčaści pradzilnaj pradukcyi, ź ich vyrablali kanaty, parusinu, špahat, paklu. Paźniej heta raślina sastupiła miesca ilnu. Da taho ž, pačynajučy z 1832 hoda ŭ Jeŭropie zjaviłasia bolš tannaje džutavaje vałakno, jakoje paśpiachova kankuravała z kanoplami.
Ale na ŭnutranym rynku kanopli praciahvali zajmać dastatkova značnyja płoščy ŭ Mahiloŭskaj (Čerykaŭski, Klimavicki, Bychaŭski ŭjezdy) i Minskaj hubiernijach. U 1879 hodzie ŭ Mahiloŭskaj hubiernii naličvałasia 105 alejniaŭ, jakija na praciahu hoda pierapracoŭvali 12,1 tysiaču pudoŭ kanaplanaha nasieńnia.
Niahledziačy na šyrokaje vykarystańnie kanapiel na biełaruskich ziemlach, u XVIII—XIX stahodździach nie było ludziej, zaležnych ad hašyšu ci marychuany, jak heta nazirałasia ŭ krainach Blizkaha i Dalniaha Uschodu, a paźniej i Zachodniaj Jeŭropy. Naprykład, u Paryžy isnavaŭ kłub hašyšystaŭ («le Club des Haschischins»), u jaki ŭvajšli siarod inšych piśmieńniki Anare de Balzak, Alaksandr Dziuma, Viktor Hiuho, žyvapisiec Delakrua.
Kanopli byli adnoj z asnoŭnych sielskahaspadarčych kultur i ŭ pačatku XX stahodździa. Tak u 1922 hodzie Arkadź Smolič pisaŭ, što na paŭdniovym uschodzie Biełarusi kanapiel siejuć šmat, i što piańka tut maje takoje ž značeńnie, jak na poŭnačy lon: prynosić u haspadarku «volnuju kapiejku na abarot, padatki, što kupić». Pa źviestkach navukoŭca, uschodniaja častka Biełarusi vyvoziła tady za svaje miežy kala adnaho miljona pudoŭ piańki.
Ad paŭsiudnaha vykarystańnia da zabarony
U toj čas, jak kanopli paśpiachova vyroščvalisia na biełaruskich ziemlach dla pramysłovych metaŭ, inšyja krainy praciahvali zmahańnie z narkatyčnaj pradukcyjaj ź ich. U 1868 hodzie ŭ Jehipcie ŭ čarhovy raz aficyjna było zabaroniena ŭžyvańnie hašyšu. U kancy XIX stahodździa anhlijski parłamient stvaryŭ kamisiju dla razhladu škody hetaj raśliny.
U 1937 hodzie Kanhres ZŠA pryniaŭ «Zakon ab padatku na marychuanu», jaki zabaraniŭ niemiedycynskaje vykarystańnie kanapiel. U 1961 hodzie 60 krain padpisali Kanviencyju AAN ab narkatyčnych rečyvach, uziaŭšy abaviazak likvidavać marychuanu da 1989 hoda. A ŭ 1971 hodzie prezident Niksan pačaŭ vajnu z narkotykami, u tym liku z marychuanaj.
Pobač z hetym praciahvałasia vyroščvańnie pasiaŭnych kanapiel u krainach Jeŭropy. Nie była vyklučeńniem i Biełaruskaja SSR. U 1965 hodzie «Sielskaja hazieta» paviedamlała, što ŭ kałhas imia Biełaruskaj vajskovaj akruhi Lubanskaha rajona pa pieradavy vopyt pryjazdžali ahraryi Litvy. Hości daviedalisia, što mienavita kanopli, pad jakija adviedziena 700 hiektaraŭ, dajuć haspadarcy najbolšy prybytak.
«Pašyrajcie płoščy pasievu kanapiel na tarfianikach!». Źvieńniavaja Antanina Kuratnik u 1953 hodzie za vyroščvańnie kanapiel atrymała 15 400 rubloŭ hrašyma i pracadniami. Mastak Leanid Zamach pryjazdžaŭ u viosku, kab namalavać Antaninu z natury. Fota: @Belhistory / X (Twitter)
Ale ŭ nastupnyja dziesiacihodździ pasievy pad kanopli skaračalisia. A ŭ 1987 hodzie kultyvavańnie kanapiel na terytoryi SSSR było zabaroniena śpiecyjalnaj pastanovaj Savieta Ministraŭ, a ŭ Kryminalnym kodeksie zjaviŭsia artykuł ab adkaznaści za ich niezakonny pasieŭ i vyroščvańnie.
Aktualnaja situacyja
Adnoj ź pieršych krain u śviecie, jakaja vyrašyła poŭnaściu lehalizavać marychuanu, była Kanada. Heta vyklikała sapraŭdny bum u vyroščvańni i daśledavańni hetaj raśliny.
Ciapier Kitaj nadaje asablivuju ŭvahu pramysłovamu patencyjału kanapiel, asabliva vytvorčaści vałakna i nasieńnia. Paśpiachova pašyraje pasievy kanapiel jak krynica syraviny dla vytvorčaści lekaŭ i charčovych dabavak Čyli. U Rasii pasievy pad pramysłovyja kanopli ŭ 2022 hodzie dasiahnuli 20 tysiač hiektaraŭ.
Ciapier miedycynskija kanopli lehalizavanyja ŭ 50 krainach. A ŭ ZŠA bolš za pałovu žycharoŭ pražyvajuć u miescach, dzie zakonnym zjaŭlajecca ŭžyvańnie marychuany ŭ rekreacyjnych metach.
Čytajcie jašče:
Minčuk vyroščvaŭ kanopli ŭ dziciačym pakoi
Jak marychuana źviazanaja z chirurhijaj — što daviedalisia daktary
Karovy, jakich karmili kanoplami, davali niezvyčajnaje małako
U jeŭrapiejskaj krainie ŭpieršyniu całkam lehalizujuć marychuanu
