Psichuška, muraŭjoŭki, piramida. U Biełarusi źjavilisia novyja pomniki architektury
Ministerstva kultury prysvoiła šerahu architekturnych słavutaściej na Minščynie i Mahiloŭščynie status historyka-kulturnych kaštoŭnaściej. Taksama adzin z histaryčnych budynkaŭ byŭ pazbaŭleny dziaržaŭnaj achovy.
Adpaviednaja pastanova była pryniataja jašče 23 listapada. Usiaho ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej było dadadziena siem abjektaŭ, ale niekatoryja ź ich kompleksnyja, heta značyć uklučajuć niekalki elemientaŭ.
Mižvajennaja vadaciažnaja vieža psichijatryčnaj balnicy ŭ Piačersku, jakaja atrymała achoŭny status. Fota: Wikimedia Commons
Adnym z takich abjektaŭ staŭ kompleks budynkaŭ Mahiloŭskaj abłasnoj psichijatryčnaj balnicy, raźmieščany pa vulicy Surhanava, 41 u Piačersku. U skład kompleksu ŭvajšli dva mižvajennyja budynki byłoj psichlačebnicy - vadaciažnaja vieža, pabudavanaja ŭ 1929-1933 hadach, i lačebny korpus, jaki ŭźnik niedzie pamiž 1918 i 1928 hodam.
Mahiloŭskaja psichijatryčnyja lakarnia była adnoj z najbujniejšych na Biełarusi, i, mabyć, u Rasijskaj impieryi, i zaniała kaliści archibiskupskuju rezidencyju ŭ žyvapisnym pradmieści.
Pałac archibiskupa na terytoryi balnicy, źniščany ŭ 2009 hodzie. Fota: Wikimedia Commons
Zaharadnuju rezidencyju dla siabie tut stvaryŭ u XVIII stahodździ archibiskup mahiloŭski Stanisłaŭ Bohuš-Siestrancevič, farmalny kiraŭnik usich katolikaŭ Rasijskaj impieryi (jaho haradski pałac my ŭžo zhadvali ŭ raniejšych publikacyjach). Jon pabudavaŭ tut kaścioł, dvuchpaviarchovy muravany pałac, zakłaŭ vialiki sad z aranžarejaj, arhanizavaŭ dyvanova-tkackuju i šviejnuju fabryki, pivavarniu, karčmu dy vadziany młyn na Dubraviency. U śpiecyjalna adviedzienych pakojach pałaca ładziŭ śpiektakli pryhonny teatr.
Paśla śmierci biskupa tut doŭhi čas raźmiaščaŭsia vajskovy špital, i narešcie z hubiernskaj balnicy ŭ 1909 hodzie siudy było pieraviedziena psichijatryčnaje adździaleńnie.
Za Mahilovam u hety čas zamacavałasia niezasłužanaja słava «horada durniaŭ», pryhadać choć by prykazku «Lova z Mahilova» abo frahmient biełaruskaj ličyłki «… a ŭ kaho z hałavoj chranova — dyk toj z Mahilova».
Mižvajenny korpus, u jakim nacysty źniščali pacyjentaŭ, uziaty pad achovu dziaržavy. Fota: Wikimedia Commons
Savieckaja ŭłada ŭ 1920—1930-ja razbudavała kompleks. Mienavita budynki hetaha pieryjadu byli siońnia ŭziatyja pad achovu dziaržavaj.
Hety čas u historyi balnicy viadomy tym, što tut pry niavyśvietlenych abstavinach zahinuŭ biełaruski paet i dziaržaŭny dziejač Ciška Hartny (Źmicier Žyłunovič) — jak miarkujuć, jon byŭ daviedzieny da samahubstva karnaj savieckaj miedycynaj.
Pačatak vajny prynios jašče bolš žudasnuju staronku ŭ historyi balnicy: u ramkach svaich biesčałaviečnych prahram pa vyniščeńni «niepaŭnavartasnych» nacysty ŭ 1941 hodzie źniščyli ŭsich 1200 chvorych Piačerskaj balnicy.
Pamiatny znak «U pamiać ab zahublenych dušach» pierad budynkam mahiloŭskaj psichbalnicy, dzie nacysty źniščali chvorych, jakich ličyli «niepaŭnavartasnych». Fota: Wikimedia Commons
U 2009 hodzie na terytoryi balnicy pierad s budynkam, dzie ŭ čas vajny razhortvalisia trahičnyja padziei, adbyłosia adkryćcio pamiatnaha znaka «U pamiać ab zahublenych dušach». Raschody pa vyrabie pamiatnaha znaka ŭziaŭ na siabie niamiecki bok.
Paśla vysialeńnia balnicy ŭ inšaje miesca mahiloŭskija ŭłady niezakonnym čynam damahlisia źniaćcia achoŭnaha statusu z histaryčnaha kompleksu ŭ 2009 hodzie i chutka źniščyli amal usie budynki: ad archibiskupskaha pałaca da mižvajennych balničnych karpusoŭ.
Ale pabudavać tut kompleks šmatpaviarchovych budynkaŭ niekalki hadoŭ tamu nie ŭdałosia — nie dali achoŭnyja zony adzinaha budynka balnicy, jaki zachavaŭ na toj čas status pomnika architektury. Siońnia tut pa zakonie možna tolki adbudoŭvać toje, što było źniščana ŭ minułyja dziesiacihodździ.
Budynak paviatovaha kaznačejstva ŭ Čavusach. Fota: fotobel.by
Jašče adnym pomnikam na Mahiloŭščynie pryznany budynak paviatovaha kaznačejstva ŭ Čavusach, uźviedzieny ŭ kancy XIX — pačatku XX stahodździa ŭ cahlanym varyjancie eklektyčnaha stylu. Siońnia tut raźmiaščajecca miascovy krajaznaŭčy muziej.
Usie astatnija novyja pomniki prypadajuć na Minskuju vobłaść. Jak adznačaje telehram-kanał «Spadčyna», miascovy saviet pa pytańniach historyka-kulturnych kaštoŭnaściej najbolš zacikaŭleny ŭ prysvajeńni novym abjektam achoŭnaha statusu.
U Dziaržaŭny śpis patrapili dźvie muraŭjoŭki, pabudavanyja paśla zdušeńnia paŭstańnia 1863-1864 hadoŭ.
Carkva prapadobnaj Maryi Jehipieckaj u Vilejcy. Fota: Wikimedia Commons
Pieršaja ź ich — carkva pad dosyć redkim dla Biełarusi tytułam prapadobnaj Maryi Jehipieckaj. Jana była ŭźviedziena ŭ chutkim časie paśla paŭstańnia, užo ŭ 1865 hodzie pry dziejsnym udziele vilenskaha hienierał-hubiernatara Michaiła Muraŭjova-Viešalnika. Aŭtaram prajekta staŭ Alaksiej Połazaŭ, budučy hubiernski architektar usioj Vilenščyny.
Jak adznačajuć aktyvisty, da taho jak chram atrymaŭ achoŭny status, miascovy śviatar pravioŭ taki kapitalny ramont, što ź interjeraŭ jaho byli vykinuty navat aŭtentyčnyja darevalucyjnyja kaflanyja piečy.
Carkva Pakrova Praśviatoj Baharodzicy ŭ Maładziečnie. Fota: Jandeks Karty
Druhi chram u psieŭdaruskim styli — carkva Pakrova Praśviatoj Baharodzicy ŭ Maładziečnie. Jana była ŭźviedziena ŭ 1867-1871 hady na handlovaj płoščy histaryčnaj častki horada, jakuju za časami mera Hienadzia Karpienki pierajmienavali ŭ płošču Staroje Miesta. Na płoščy zachavałasia šmat histaryčnaj zabudovy, ale jana aktyŭna vyniščajecca ramontami i rekanstrukcyjami. Aktyvisty spadziavajucca, što achoŭny status carkvy źmienić situacyju ŭ lepšy bok.
Śviata-Uśpienskaja carkva ŭ Vasilčycach. Fota: Jandeks Karty
Taksama pad achovu ŭziaty pomnik narodnaha dojlidstva — pravasłaŭnaja carkva ŭ vioscy Vasilčycy Kapylskaha rajona, uźviedzienaja ŭ druhoj pałovie XIX stahodździa. Heta adziny draŭlany budynak z usiaho śpisu novych historyka-kulturnych kaštoŭnaściej. Raniej śviatar pavysiakaŭ na terytoryi chrama amal usie staryja drevy.
Flihiel siadziby Śvientaržeckich u Malinoŭščynie. Fota: Wikimedia Commons
Trapili ŭ śpis i panskija siadziby, naprykład, siadziba Śvientaržeckich u vioscy Malinoŭščyna Maładziečanskaha rajona.
Siadzibny dom, jaki mieŭ leśvicu ź biełaha marmuru, kalekcyju zbroi i palaŭničych trafiejaŭ, aryhinalnyja kaminy i karcinny zbor, na vialiki žal, nie zachavaŭsia. U Malinoŭščynie, darečy, naradziłasia Bryhida Śvientaržeckaja, žonka Tamaša Zana, sam paet taksama byvaŭ tut.
Zachavanyja elemienty byłoj siadziby — flihiel, reštki parku i piramidalnaja kaplica-pachavalnia — byli pryznanyja pomnikami architektury.
Piramida-pachavalnia ŭ Malinoŭščynie. Fota: Wikimedia Commons
Prysiadzibny piejzažny park z vyražanymi matyvami ramantyzmu byŭ zakładzieny Justynaj Śvientaržeckaj pa prajekcie italjanskaha architektara. Pracy pa farmiravańni siadziby praciahvaŭ jaje syn Michał, udzielnik paŭstańnia 1863 hoda. U pačatku XX stahodździa siadziba nabyła eklektyčnyja rysy.
Justynaj taksama pa prajekcie italjanca była pabudavana ŭ 1838-1840 hadach kaplica-pachavalnia ŭ vyhladzie piramidy na nasypnym pahorku. Hetaje zbudavańnie źjaŭlajecca vyražeńniem ramantyčnych matyvaŭ svajoj epochi. Na Biełarusi takich zbudavańniaŭ zachavalisia ličanyja adzinki, najbolš viadomaja piramida-pachavalnia znachodzicca va Uździe.
Siadzibny dom Makavych u Marjinaj Horcy. Fota: Wikimedia Commons
Jašče adna siadziba, jakaja trapiła pad achovu dziaržavy, taksama źviazanaja z padziejami 1863 hoda. Jana była pabudavanaja z čyrvonaj cehły ŭ Marjinaj Horcy ŭ 1876 hodzie ministram unutranych spraŭ Rasijskaj impieryi Lvom Makavym na ziemlach, što byli kanfiskavanyja carskim uradam u šlachty, jakaja ŭdzielničała ŭ paŭstańni.
Siońnia ŭ budynku raźmiaščajecca abłasny dziciačy centr miedycynskaj reabilitacyi, ale niahledziačy na mahčymyja niazručnaść dla ŭstanovy, aktyvisty kažuć, što miascovyja ŭłady spryjali nadańniu statusu siadzibie.
Usie hetyja abjekty byli pryličany da 3-j katehoryi kaštoŭnaści, to-bok jany majuć rehijanalnaje značeńnie.
Paravy młyn u Mścisłavie ŭ 2010-ja hady. Fota: telehram-kanał «Spadčyna»
Paravy młyn u Mścisłavie paśla dziesiacihodździaŭ «achovy dziaržavaj». Fota: telehram-kanał «Spadčyna»
Ale nie abyšłosia biez strataŭ. Tak, ź Dziaržaŭnaha śpisu vyklučyli budynak paravoha młyna XX stahodździa ŭ Mścisłavie. Pavodle telehram-kanała «Spadčyna» vyklučyć abjekt sa śpisu pa zakonie amal niemahčyma, nie dapamoža navat jaho fizičnaje źniščeńnie, ale Mścisłaŭ, adznačaje kanał, «prosta piekła pa staŭleńni da pomnikaŭ architektury, tut nie vykonvajucca absalutna nijakija zakony i patrabavańni vyšejstajačych ustanoŭ».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Siadzibu Abuchovičaŭ u Niaśvižskim rajonie začyścili ad histaryčnych budynkaŭ
«Byŭ vyjaŭleny jaho avaryjny stan». Homielskija ŭłady źnieśli histaryčny budynak na terytoryi parku
U Połacku raspačałosia budaŭnictva na terytoryi staražytnaha Spasa-Jefrasińnieŭskaha manastyra
