Akno ŭ Jeŭropu dla «Hrodna Azotu». Jak Uźbiekistan dapamahaje Biełarusi abychodzić zabaronu i pradavać u ES uhnajeńni padsankcyjnaha pradpryjemstva
Karbamid — uhnajeńnie, na dolu jakoha prychodziłasia 40% pastavak ź Biełarusi ŭ ES siarod minieralnych azotnych uhnajeńniaŭ. Heta danyja za apošnija piać hadoŭ da ŭviadzieńnia sankcyj suprać pradpryjemstva «Hrodna Azot». Adnak, niahledziačy na abmiežavańni, jaho pradukcyja traplaje na hety rynak i ciapier. BRC vyśvietliŭ, jaki šlach ad haradzienskich cechaŭ da jeŭrapiejskich spažyŭcoŭ prachodziać biełaruskija ŭhnajeńni i jak udajecca schavać ich pachodžańnie. Voś ich rasśledavańnie.
Krainy Jeŭrasajuza adkryta kuplajuć uhnajeńni ź Biełarusi. Pavodle źviestak Jeŭrastata, za šeść miesiacaŭ hetaha hoda tudy impartavali bolš za 7,8 tys. ton karbamidu ź Biełarusi na sumu €3,7 młn.
Kolki ŭ hetaj statystycy pradukcyi padsankcyjnaha biełaruskaha pradpryjemstva «Hrodna Azot», my nie viedajem. Ale viedajem, što kampanija znajšła šlach, jak zamaskavać pachodžańnie pradukcyi. BRC vyśvietliŭ, što «Hrodna Azot» abychodzić sankcyi, vydajučy svoj karbamid za ŭźbiekski i vykarystoŭvajučy firmy-prakładki.
Pradstaŭnik inicyjatyvy «Rabočy ruch» Juryj Ravavy ŭ razmovie z žurnalistami BRC adznačyŭ, što «Hrodna Azot» — heta adzinaje pradpryjemstva ŭ Biełarusi, jakoje vyrablaje karbamid.
«Vielmi doraha pabudavać takuju vytvorčaść. I jana [«Hrodna Azot»] pabudavana bolš za 50 hadoŭ tamu ŭ Horadni jašče pry Savieckim Sajuzie. I nidzie takich zavodaŭ na terytoryi Biełarusi bolš niama».
U sankcyjny śpis Jeŭrasajuza adno z najbujniejšych pradpryjemstvaŭ Biełarusi trapiła ŭ śniežni 2021 hoda za zvalnieńni pracaŭnikoŭ, jakija ŭdzielničali ŭ pratestach paśla prezidenckich vybaraŭ 2020 hoda. U pastanovie ab uviadzieńni sankcyj Rada ES nazyvaje «Hrodna Azot» «krynicaj značnych dachodaŭ dla režymu Łukašenki», a taksama «adkaznym za represii suprać hramadzianskaj supolnaści». Tady ž ekspart karbamidu ź Biełarusi ŭ ES pačaŭ źnižacca i pačali raści pastaŭki z Uźbiekistana.
U Sierbiju praz Uźbiekistan
U 2021 hodzie, u čas pamiž uviadzieńniem sankcyj ZŠA i ES suprać «Hrodna Azota», Uźbiekistan upieršyniu z maja 2017-ha pastaviŭ karbamid u Jeŭrasajuz. Pastupova ŭźbiekskija pastaŭki dasiahnuli abjomaŭ pastavak ź Biełarusi da ŭviadzieńnia sankcyj. Adnak tolki na papiery. BRC vyśvietliŭ, što karbamid z Uźbiekistana maje biełaruskaje pachodžańnie.
Dziakujučy «Rabočamu ruchu», žurnalisty atrymali dakumienty, jakija pakazvajuć, jak «Hrodna Azot» abychodzić sankcyi, vydajučy svoj pradukt za ŭźbiekski. U rasparadžeńnie BRC trapiŭ kantrakt, zhodna ź jakim biełaruskaje dziaržaŭnaje pradpryjemstva «Hrykom» pradaje ajčynny karbamid uźbiekskaj firmie Wakler Exim.
«Hrykom» viadomy pa lutaŭskim rasśledavańni jak adna ź firmaŭ-prakładak, z dapamohaj jakich «Hrodna Azot» abychodzić jeŭrapiejskija sankcyi.
Dadatak da hetaj damovy tłumačyć, navošta biełaruski karbamid pradavać va Uźbiekistan, dzie z 2017 hoda isnuje prahrama raźvićcia chimičnaj pramysłovaści, u miežach jakoj płanavali inviestavać u hetuju halinu bolš za $3 młrd, a dva hady tamu zapuścili dva novyja zavody pa vytvorčaści azotnaj kisłaty, amijaku i karbamidu. U im kančatkovym atrymalnikam biełaruskaha karbamidu paznačana sierbskaja firma Wakler.
Zhodna z aktam pryjomu-pieradačy tavaru pa hetym kantrakcie ad 2022 hoda, amal try tysiačy ton karbamidu, jakija pradaŭ «Hrykom», zahruzili ŭ vahony na čyhunačnaj stancyi Auls pobač z «Hrodna Azotam». Za hetuju partyju Wakler Exim zapłaciŭ kala €885 tys.
Kantrakt z Wakler Exim padpisaŭ Viktar Rusak, jaki zajmaŭ pasadu dyrektara «Hrykoma».
Paśla lutaŭskaha rasśledavańnia BRC zmoŭniki jašče bolš zabłytali ślady i pierajmienavali ŭźbiekski Wakler Exim u Dunger — «uhnajeńnie» pa-niamiecku.
My źviarnulisia pa kamientar da ŭźbiekskaj Dunger (byłoj Walker Exim) i sierbskaj Walker DUO, ale na momant publikacyi adkazaŭ nie atrymali.
Ukrainski śled
Rasśledavalniki BRC vyśvietlili, chto staić za firmaj, jakaja dapamahaje «Hrodna Azotu» abychodzić sankcyi. Uźbiekskaja kampanija Dunger (byłaja Wakler Exim), jak i sierbskaja Wakler DOO, była zarehistravanaja viasnoj 2022 hoda. Bienieficyjar pieršaj — ukrainski biznesoviec Alaksandr Karanicyn (sankcyi suprać «Hrodna Azota» ŭviała i Ukraina). Jamu ž naležyć 45% Wakler DOO. Jon vałodaje kampanijami ci dolaj praz emirackuju Wakler FZE.
Były dyrektar uźbiekskaha Dunger Alimžon Saidaŭ uznačalvaje firmu Dunger Navoiy. Pavodle dakumientaŭ, jakija apynulisia ŭ rasparadžeńni «Rabočaha ruchu», hetaja firma taksama rehistravała pastaŭki ad «Hrykoma». Pradmietam ździełki byŭ hidraksiłaminsulfat (HAS) — zapatrabavany ŭ chimpramie reaktyŭ.
Kala čverci Dunger Navoiy naležyć zavodu Navoiyazot, jaki ŭvachodzić u strukturu dziaržaŭnaha chimičnaha pramysłovaha chołdynha Uźbiekistana «Uzkimiosanaat». Try čverci — kampanii «SBPM», śled jakoj praź niekalki ŭkrainskich firmaŭ i emirackuju Mainstay Capital FZS viadzie da taho ž ukrainskaha biznesoŭca Alaksandra Karanicyna i jaho partniora Jaŭhiena Vierabjova.
U redakcyju BRC pryjšoŭ list ad «SBPM», u jakim havorycca, što paśla publikacyi lutaŭskaha rasśledavańnia BRC, «kirujučysia dziełavoj etykaj i dziela abarony dziełavoj reputacyi, … spynili ŭsie kantakty z KUP «Hrykom».
«Adnosna asobnych uhod našaj hrupy z kampanijaj «Hrykom» infarmujem, što ŭ adpaviednaści z pradstaŭlenymi dakumientami, tavary, što pastaŭlajucca, vyrablenyja ŭ Respublicy Biełaruś, vytvorca tavaraŭ — KUP «Hrykom», — napisana ŭ paviedamleńni. — Tavary, zakuplenyja pa hetych kantraktach, pastaŭlalisia na rynki Uźbiekistana, Sierbii i Turcyi, jakija nie ŭviali sankcyjnaj zabarony na biełaruskich vytvorcaŭ i ich pradukcyju».
My źviarnulisia pa kamientar da biełaruskaha «Hrykoma», emirackaha Mainstay Capital FZS, uźbiekskaha Dunger Navoiy i Navoiyazot, ale na momant publikacyi adkazaŭ nie atrymali. Sproby źviazacca z Alaksandram Karanicynym i Jaŭhienam Vierabjovym nie prynieśli vyniku.
Azotnyja ŭhnajeńni z kalijnaha zavoda
Inšyja kampanii, jakija nabyvajuć zabaronieny tavar ź Biełarusi, chavajuć jaho pachodžańnie značna horš. BRC vykryŭ jašče adnu schiemu kantrabandnaha ekspartu.
Partyju ŭźbiekskaha karbamidu zakupiła litoŭskaja kampanija Milca Baltija. Jaje ŭłaśnik — 23-hadovy biełarus Raman Siemianienia. Pradpryjemstva, viadomaje skarhami supracoŭnikaŭ na niavypłaty zarobku i bajkatavańniem vytvorčaści, siońnia jość bankrutam.
Akramia taho, u Ramana Siemianieni jość kampanii ŭ Polščy i Niamieččynie.
U mytnaj dekłaracyi na nabyty Milca Baltija karbamid pastaŭka aformlenaja ź dziaržaŭnaha ŭźbiekskaha Dechkanabadskaha kalijnaha zavoda. Na im nie vyrablajuć azotnych uhnajeńniaŭ. U siertyfikacie jakaści zamiest «masavaj doli biŭretu» — heta kisłata z elemientaŭ azotu — napisana «masavaja dola biuretki». Biuretka — łabaratorny posud dla dakładnaha vyznačeńnia nievialikich abjomaŭ hazaŭ i vadkaściaŭ.
Takaja pamyłka, na dumku eks-supracoŭnikaŭ «Hrodna Azota» z «Rabočaha ruchu», moža ŭkazvać na toje, što čałaviek, jaki zapaŭniaŭ dakumient, nie znajomy z vytvorčaściu azotnych uhnajeńniaŭ. Da taho ž miescam adhruzki ŭ aryhinale nakładnoj dla atrymalnika značycca horad Lida.
My źviarnulisia pa kamientar da Milka Baltija i jaje ŭładalnika Ramana Siemianieni, a taksama da Dechkanabadskaha kalijnaha zavoda, ale na momant publikacyi adkazaŭ nie atrymali.
Novyja źviony ŭ łancužku
My źviarnuli ŭvahu na jašče adnu padazronuju pastaŭku. U mai hetaha hoda ŭźbiekski karbamid u Litvu viezła biełaruskaja firma «Słavianski aljans 2020». Jana naležyć byłomu supracoŭniku Kamiteta dziaržkantrolu Alaksieju Nikicinu, jakoha raniej asudzili da turemnaha terminu za machinacyi pry supracy ź dziaržaŭnym pradpryjemstvam.
«Słavianski aljans 2020» zajmajecca aptovym handlem jajkami, małočnymi i inšymi charčovymi praduktami. Atrymalnikam partyi ŭźbiekskaha karbamidu była kampanija UAB Gerta Baltic u Litvie. Aficyjna jana zajmajecca prodažam miasa.
U telefonnaj razmovie, u jakoj žurnalist nazvaŭsia supracoŭnikam kansałtynhavaj kampanii, kiraŭnik firmy raspavioŭ, što viedaŭ pra pastaŭku ŭhnajeńniaŭ, ale nie adkazaŭ na inšyja pytańni, źviazanyja ź joj. My nakiravali aficyjny zapyt na adras «Słavianskaha aljansu 2020», ale na momant publikacyi adkazu nie atrymali.
Vierahodna, «Hrodna Azot» vykarystoŭvaje i inšyja biełaruskija kampanii-prakładki, kab ekspartavać svaje ŭhnajeńni. Za šeść miesiacaŭ hetaha hoda Polšča impartavała bolš za šeść tysiač ton karbamidu ź Biełarusi na ahulnuju sumu amal €3 młn. Litva — tysiaču ton na paŭmiljona jeŭra.
Jak i ŭ vypadku z «uźbiekskimi ŭhnajeńniami», kali karbamid ekspartujecca ź Biełarusi ŭ Jeŭrasajuz, u łancužok pastavak dadajecca jašče adno źviano.
Praz dva miesiacy paśla ŭviadzieńnia sankcyj ES suprać «Hrodna Azota», u lutym 2022-ha, u Biełarusi zarehistravali novuju kampaniju «HłobałDeTry». U lutym 2023-ha jana praviezła ŭ Litvu partyju karbamidna-amijačnaj sumiesi (skaročana KAS) na amal €137,5 tys. Krainaj pachodžańnia tavaru ŭkazana Biełaruś. Juryj Ravavy adznačaje, što ŭsio, što źviazana z amijakam, u Biełarusi vyrablajecca tolki na «Hrodna Azocie».
«I karbamidna-amijačnaja sumieś, i amijačnaja saletra, i karbamid sam robicca z amijaku, — pieraličvaje pradstaŭnik «Rabočaha ruchu». — I voś hetaje, takoje dobraje vadkaje ŭhnajeńnie, jaho ŭ Biełarusi vyrablaje taksama tolki «Hrodna Azot». Voś jakraz jaho niemahčyma ni z čym tam bolš asabliva źmiešvać. Heta vyklučna «Hrodna Azot» robić hetuju reč u Biełarusi».
Dziakujučy «Rabočamu ruchu» my atrymali dakumienty, jakija śviedčać, što «HłobałDeTry» zakuplaŭ KAS u «Hrodna Azota». U adnym ź listoŭ pradpryjemstva dziakuje «HłobałDeTry» za ŭzajemavyhadnuju supracu ŭ halinie pastavak KAS-32.
My patelefanavali dyrektaru «HłobałDeTry», kab daviedacca, chto vyrablaje KAS, jakuju jany hatovyja ekspartavać u krainy ES. Dźmitryj Piatrunin zapeŭniŭ, što jaho pradpryjemstva vyrablaje hetuju pradukcyju samastojna, a «Hrodna Azot» nijakaha dačynieńnia da hetaha nie maje. Navat składniki dla KAS jany kuplajuć u inšych dastaŭnikaŭ.
«U nas svaja ŭstanoŭka pa źmiešvańni inhredyjentaŭ, znachodzicca jana ŭ vioscy Bruzhi, heta na miažy z Polščaj. Tam vytvorčaja placoŭka, tam u nas ustanoŭka i tam adbyvajecca źmiešvańnie», — raspavioŭ BRC Piatrunin.
My taksama źviarnulisia pa kamientar da «Hrodna Azota», ale na momant publikacyi adkazu nie atrymali.
Nadziejnyja biznes-partniory
Aceńvajučy ŭpłyŭ sankcyj na pracu «Hrodna Azota» praz amal paŭhoda paśla ich uviadzieńnia, hienieralny dyrektar pradpryjemstva Ihar Lašenka skazaŭ:
«Pavialičylisia terminy dastaŭki tavaru klijentam, źmianiłasia hieahrafija pastavak, ale stabilnaja jakaść vyrablenaj pradukcyi, uzajemavyhadnaja supraca i ćviarozy rozum našych nadziejnych biznes-partnioraŭ dazvalajuć znachodzić novyja mahčymaści dla pracy ŭ biahučych ekanamičnych umovach».
Naša rasśledavańnie nie tolki paćviardžaje jaho słovy, ale i raskryvaje niekatorych «partnioraŭ ź ćviarozym rozumam».
Pradukcyju «Hrodna Azota» ŭ Jeŭropie nibyta zamianiŭ karbamid z Uźbiekistana. Ale častka hetych pastavak nasamreč — biełaruskija ŭhnajeńni z padsankcyjnaha «Hrodna Azota». Hetaj kantrabandaj zajmajucca jak prafiesijanały, naprykład, «Hrykom», pry dapamozie ŭkrainskich trejdaraŭ, jakija śviadoma abychodziać sankcyi i Jeŭrasajuza, i Sierbii, i Ukrainy, tak i hulcy kštałtu Milca Baltija, jakaja pa dakumientach kuplaje azotnyja ŭhnajeńni ŭ kalijnaha zavoda. Usio heta pakryvajuć dziaržaŭnyja pradpryjemstvy Uźbiekistana.
Juryj Ravavy ličyć, što praź niedachop kantrolu častka sankcyj pieratvarajecca ŭ paŭmiery.
«Dziesiać i navat bolš supracoŭnikaŭ «Hrodna Azota» ciapier znachodziacca ŭ miescach źniavoleńnia pa palityčna matyvavanych pryčynach. I kali nie stvarać nijakaha ryčaha cisku, to heta ŭsio budzie praciahvacca. Kali zakryvać vočy i davać abychodzić hetyja sankcyi, to złačyniec, atrymlivajecca, nie niasie nijakaha pakarańnia. Kali rašeńnie pryniata, značyć, my dziejničajem u hetym kirunku i idziom da kanca».
Kab praduchilić abychod sankcyj, možna ŭvieści dadatkovyja miery, jakija abmiažujuć mahčymaści pastavak pradukcyi «Hrodna Azota» na jeŭrapiejski rynak, ličyć Pavieł Łatuška. U jakaści prykładaŭ kiraŭnik Narodnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia pryvodzić «sankcyi ŭ dačynieńni da ŭsiaho vidu hetaj pradukcyi» i kvatavańnie: «naprykład, pastaŭlać tavar u abjomach, jaki isnavaŭ da vajny».
Hety materyjał padrychtavany ŭ partniorstvie ź Litoŭskim rasśledavalnickim centram Siena pry padtrymcy inicyjatyvy «Rabočy ruch», Centra rasśledavalnickaj žurnalistyki Sierbii CINS i «Kibierpartyzanaŭ».
Materyjał stvorany pry padtrymcy Journalismfund Europe.
