Čamu dzieci drenna siabie pavodziać, kali stamilisia
Stomlenaść paśla fizičnaj, intelektualnaj abo emacyjnaj aktyŭnaści (naroŭni sa źniasileńniem ad nudy, niaščaścia, rasčaravańnia ci razdražnieńnia) akazvaje dziŭny ŭpłyŭ na našy pavodziny, što pryvodzić da ciažkaściaŭ z zachavańniem samakantrolu. Jarčej za ŭsio heta prajaŭlajecca ŭ dziaciej, kali jany ŭ vyniku stomlenaści schilnyja «pavodzić siabie drenna». Čamu tak adbyvajecca?
Fota: vecteezy
Pačniem z taho, jak pracuje mozh, u jakim hienierujucca i jakim kirujucca ŭsie našy pavodziny. Kožnaja ź jaho roznych zon vykonvaje peŭnyja zadačy. Kantrol pavodzinaŭ ažyćciaŭlajecca śpiecyjalnaj vobłaściu, jakaja nazyvajecca prefrantalnaj karoj, raźmieščanaj u samaj piaredniaj častcy mozhu ŭ samych pavierchnievych płastach niejronaŭ.
Apisvajučy prefrantavuju karu, možna pravieści paralel z dyśpietčarskimi viežami aeraporta, dziakujučy jakim uvieś pavietrany ruch adbyvajecca płaŭna i hnutka i adaptujecca da luboj mahčymaj situacyi: ci to źmianieńnia atmaśfiernych umoŭ, ci to zatrymki rejsa, ci čaho inšaha.
To-bok prefrantalnaja kara dapamahaje nam kantralavać našy pavodziny. Hetaja vobłaść mozha adkazvaje za kiravańnie składanymi kahnityŭnymi zadačami, jakija jašče nazyvajuć «vykanaŭčymi funkcyjami», jakija ŭklučajuć u siabie zdolnaść razvažać i płanavać, prymać rašeńni na asnovie razvažańniaŭ, racyjanalizavać i kiravać svaim emacyjnym stanam.
U hetuju hrupu taksama ŭvachodzić «pracoŭnaja pamiać», jakaja dazvalaje nam zachoŭvać i časova apracoŭvać infarmacyju dla vykanańnia składanych kahnityŭnych zadač — naprykład, dla razumieńnia movy, čytańnia, atrymańnia matematyčnych navykaŭ ci razvahaŭ uvohule. Siudy ž dadajecca «kahnityŭnaja hnutkaść», ci zdolnaść mozha adaptavać našy pavodziny i myśleńnie da źmienlivych i niečakanych situacyj i kancepcyj, razam sa zdolnaściu razhladać niekalki idej adnačasova.
Jakoje dačynieńnie ŭsio heta maje da stomlenaści i jak heta ŭpłyvaje na pavodziny darosłych i dziaciej? Heta davoli prosta. Choć my i možam pachvalicca adnosna vialikim pamieram mozha, na samaj spravie jon składaje tolki 2-3% ad ahulnaj masy cieła. I pry hetym jon spažyvaje nie mienš za 20-30% mietabaličnaj enierhii — davoli surjoznaja dyspraporcyja. I mienavita prefrantalnaja kara spažyvaje najbolšuju kolkaść z hetaj enierhii.
Kali ž my stamlajemsia, naš mietabalizm maje tendencyju raźmiarkoŭvać karysnuju enierhiju na inšyja nieabchodnyja dla padtrymki arhanizma funkcyi, takim čynam źmianšajučy kolkaść enierhii, dastupnaj dla prefrantalnaj kary. Heta robić našy dumki mienš hnutkimi i bolš žorstkimi; nam stanovicca ciažej dumać, płanavać, vyrašać, kiravać emocyjami, zachoŭvać i apracoŭvać infarmacyju. Jak vynik — my hublajem zdolnaść kantralavać svaje ŭłasnyja pavodziny.
Takim čynam, kali my stamilisia, my schilnyja havaryć toje, čaho nie varta i što moža naškodzić važnym dla nas ludziam, bo našy «vykanaŭčyja funkcyi» — naša kantrolnaja dyśpietčarskaja vieža — pracujuć mienš efiektyŭna.
I toje ž samaje adbyvajecca ź dziećmi. Niahledziačy na toje, što jany dobra viedajuć, što jość rečy, jakija jany nie mohuć abo im nie dazvolena rabić, vierahodnaść «drennych pavodzinaŭ» i «niepasłuchmianaści» pavialičvajecca, kali dzieci stamlajucca.
Cikava, što nuda maje taki ž efiekt, jak i stomlenaść. Kali nam sumna, nudna, ci kali my adčuvajem rasčaravańnie, adbyvajecca padobny praces (choć pryčyna tut krychu inšaja). Tak, kali my dematyvavanyja, mozh taksama atrymlivaje mienš enierhii, a značyć, prefrantalnaja kara nie moža pracavać na poŭnuju mahutnaść. Ci naadvarot — matyvacyja pavialičvaje prytok kryvi da mozhu, a razam ź im i dastupnuju enierhiju, što ŭ cełym palapšaje funkcyjanalnaść vykanaŭčych funkcyj.
Voś čamu, kali my matyvavanyja, my zvyčajna lepš dumajem, płanujem i prymajem rašeńni i možam značna lepš kiravać svaimi emocyjami. Chacia nie varta tut i pieranapružvacca, bo, zhodna ź niadaŭnim daśledavańniem, praźmiernaja matyvacyja moža vyklikać «hipieruzbudžeńnie» mozha, źnižajučy efiektyŭnaść jaho funkcyjanavańnia.
Ale ž samaje paradaksalnaje — toje, što ŭ stomlenaści jość i dobry bok. Paśla napružanaj dziejnaści my prajaŭlajem bolš kreatyŭnaści, bo kali samakantrol psujecca, to idei źjaŭlajucca bieź filtraŭ abo ź mienšaj kolkaściu ŭśviadomlenaści.
Čytajcie taksama:
Hetaje prostaje praktykavańnie pakaža, nakolki vy zdarovyja
Navukoŭcy vyśvietlili, čamu ludzi złujuć ad hoładu
U kolki naradžać pieršynca i navošta zamarožvać pupavinnuju kroŭ — raić hiniekołah
