«Novaje nie abaviazkova dobraje, a pustoje — jano i jość pustoje. Zašmat frahmientaŭ, zamała ramanaŭ» — Uljana Vieryna z žury Hiedrojcia
«Piśmieńnikam treba viarnuć sabie prava pisać pra samaje niežyćciovaje i kiravacca, umoŭna kažučy, «čystaj krasoj», — miarkuje doktar fiłałahičnych navuk, litaraturaznaŭca Uljana Vieryna. I choča bačyć tvory, u jakich aŭtary nie starajucca apuskacca da šyrokaha čytača. «Ja maju na ŭvazie takich, u jakich była b mocnaja aŭtarskaja asoba i sposaby piśma, nie zapazyčanyja, nie «padsłuchanyja», chacia b i mižvolna, a vypracavanyja całkam samastojna». Sioleta Vieryna ŭpieršyniu ŭ składzie žury vyznačała pieramožcaŭ premii Hiedrojcia. Jaje imia viadomaje niešyrokamu kołu admysłoŭcaŭ, a sama jana nie šukaje miedyjnaj uvahi. Miž tym, litaratura — jaje stychija na praciahu 25 hadoŭ.
Uljana Vieryna. Fota: asabisty archiŭ
Niezaležnaja litaraturnaja premija Hiedrojcia ŭručajecca z 2012 hoda za najlepšuju knihu prozy na biełaruskaj movie.
Sioleta na premiju pretendavali 12 knih. Pieramožcam staŭ Siarhiej Abłamiejka i jaho «Nieviadomy Miensk. Historyja źniknieńnia. Kniha pieršaja». Druhim i trecim łaŭreatam stali Volha Hapiejeva («Samota, što žyła ŭ pakoi nasuprać») i Valeryj Hapiejeŭ («Žeńka, karaleva myšak»).
Viežnaviec i Skarynkina
Pra siabie Uljana Vieryna kaža, što zajmajecca litaraturaj z tych časoŭ, jak navučyłasia prafiesijna čytać i pisać. Na «šlachu ŭ litaraturu» jana čverć stahodździa, a jejnaje chobi — składańnie vieršaŭ.
«U litaratury mnie cikava ŭsio — voś prosta ŭsio, što adbyvajecca i što źjaŭlajecca. Navat samyja słabyja tvory mohuć być cikavymi jak fakt svajho času, jak niejki fienomien. Ja čytaju niešta novaje kožny dzień», — davodzić surazmoŭnica.
Ulubionych knih jana nie maje.
«Mahu nazvać kolki knih, jakija liču značnymi i jakija źjavilisia niadaŭna, — praciahvaje jana. — Adna ź ich — pieramožca minułaha siezona Hiedrojcia «Pa što idzieš, voŭča?» Jevy Viežnaviec, druhaja taksama była adznačanaja premijaj — heta «Rajcentr» Tani Skarynkinaj. Knihu jaje vieršaŭ «Yesmamočka» ja redahavała, tamu pračytała vielmi ŭvažliva. U Tani svoj, vielmi vyrazny aŭtarski hołas i intanacyi, jakija časam chočacca pačuć unutry siabie».
Uljana Vieryna. Fota: asabisty archiŭ
«Ciapier toj samy čas, kali non-fikšn pieramahaje»
Uljana Vieryna adznačaje, što na sioletniaj premii tvoraŭ było niašmat. Ale byli pradstaŭlenyja cikavyja knihi i aŭtary, jakija, na jaje pohlad, praciahnuli tendencyju apošnich hadoŭ u biełaruskaj litaratury.
«Heta histaryčna-detektyŭnaja kanva. Knih, u siužecie jakich byli takija elemienty, akazałasia try, a tyja, jakija možna ŭmoŭna i ahulna nazvać «zajmalnymi», — pieravažali», — adznačaje Uljana Vieryna.
Dla jaje heta było prablemaj, bo, jak jana ličyła, varta trymacca asnoŭnaj mety premii: šukać «najlepšuju knihu prozy».
«Heta patrabuje stylu, apracavanaści, indyvidualnaści, hustu, redaktury ŭrešcie — i adnoj tolki «čytelnaści» zamała dla najlepšaj prozy».
Siarhiej Abłamiejka na prezentacyi svajoj knihi «Nieviadomy Miensk. Historyja źniknieńnia. Kniha pieršaja»
Uljana Vieryna zhodnaja z rašeńniem žury addać pieršaje miesca knizie Siarhieja Abłamiejki.
«Mnie blizkaja ideja hetaj knihi. Mnie spadabałasia, jak jana napisana. Ja adznačyła ŭmieńnie pracavać z materyjałam, a jašče dumaju, što ciapier toj samy čas, kali non-fikšn pieramahaje spraviadliva. Spadziajusia, z hetym buduć zhodnyja i šort-listary, a čytačy nie paškadujuć, kali pračytajuć knihu pra Miensk».
Upieršyniu ŭ trojku premii ŭvajšli ŭsie try vidy prozy, jakija praduhledžanyja, u tym liku non-fikšn i dla dziaciej, adznačaje taksama Uljana Vieryna.
«Usio heta novieńkaje, što až bliščyć, nie maje karanioŭ»
Uljana Vieryna naradziłasia ŭ Miensku, tut pachavanyja jaje prababula i maci. Ale niama nivodnaha miesca, jakoje jana moža ličyć «svaim».
«Mnie nie padabajecca, što ŭ nas nie zachoŭvajuć ni miescy, ni drevy — vyniščajuć «pad nul». Naša haradskaja prastora vyhladaje žachliva. Usio heta novieńkaje, što až bliščyć, nie maje karanioŭ, nie maje tradycyj — jany prosta nie paśpiavajuć źjavicca», — ličyć litaraturaznaŭca.
Jakoje miesca ŭ horadzie moža być pamiatnym chacia b dla dvuch pakaleńniaŭ? — zadajecca jana pytańniem.
«Ja nie pra manumienty, a pra miescy čałaviečaha ciapła, supolnych uspaminaŭ, siabroŭskich sustreč, — tłumačyć jana. — U centry ŭsio daŭno niežyvoje i nie dla ludziej, a novyja rajony — moža być, tam dobryja kvatery, nie viedaju, mahčyma, praz tryccać hadoŭ, kali tam vyraście choć kolki dreŭcaŭ, tam budzie čym dychać i dzie žyć, akramia svaich kvadratnych mietraŭ. Dla mianie novaje nie abaviazkova značyć «dobraje», a pustoje — jano i jość pustoje».
«Našy piśmieńniki bajacca być niezrazumiełymi»
Na pytańnie, jakoha žanru ŭ biełaruskaj litaratury nie chapaje, Uljana Vieryna adkazvaje: stylova admietnych i intelektualna składanych tvoraŭ.
«Ja maju na ŭvazie takich, u jakich była b mocnaja aŭtarskaja asoba i sposaby piśma, nie zapazyčanyja, nie «padsłuchanyja», chacia b i mižvolna, a vypracavanyja całkam samastojna, — padkreślivaje jana. — Mnie zdajecca, što našy piśmieńniki ŭsio jašče zmahajucca za čytača, a tamu jak byccam pabojvajucca być niezrazumiełymi, zališnie razumnymi. Adčuvajecca taksama adarvanaść ad śvietu».
Druhoje miesca na sioletniaj premii Hiedrojcia zaniała kniha Volhi Hapiejevaj. Fota: facebook.com/giedroyc.by
Na dumku litaraturaznaŭcy, šmat pišuć pra minułaje, pra siamju, pra maładość, pra historyju. Z historyi stvarajuć intryhu — kab zacikaviła.
«Da niadaŭniaha času bačyła šmat imknieńnia pisać lohka i zabaŭlalna, šmat hulni.
Mała vialikaj formy — ramannaj, doŭhaj i celnaj. Bolš frahmientaŭ, ź jakich tym ci inšym čynam moža vybudoŭvacca apovied, — davodzić jana. Mała paem, bolš cykłaŭ. Tendencyi ŭ paezii i prozie anałahičnyja.
Vialiki cełasny tvor vielmi redki, u toj čas jak, skažam, raman zastajecca najbolš prestyžnym žanram, statusnym i zapatrabavanym vydaŭcami».
«Piśmieńnikam treba viarnuć sabie prava pisać pra samaje niežyćciovaje»
Uljana Vieryna ličyć, što ciapier uvohule składana kazać pra tendencyi ŭ litaratury, bo jana isnuje ŭ svaim časie — u katastrafičnym.
«Zdavałasia b, jakaja moža być tvorčaść padčas vajny? Hetaje pytańnie ciapier hučyć vielmi časta, — zaŭvažaje surazmoŭnica. — Ale piśmieńniki nie pavinny maŭčać, litaratura pavinna być. Dla niekatorych biełaruskich aŭtaraŭ ź lutaha 2022 hoda ŭłasnaje tvorčaje vykazvańnie zdajecca niepravamiernym, i ja pavažaju hetuju pazicyju. Ale pavažaju i imknieńnie vykazvacca na aktualnuju palityčnuju tematyku».
Treciaje miesca premii Hiedrojcia ŭ knihi Valeryja Hapiejeva. Fota: facebook.com/giedroyc.by
Na pohlad litaraturaznaŭcy, u abodvuch vypadkach jość niebiaśpieka, bo piśmieńnik akazvajecca niesvabodnym — zaležnym ad čakańniaŭ i popytu.
«Ale dumaju, što piśmieńnikam treba viarnuć sabie prava pisać pra samaje niežyćciovaje i kiravacca, umoŭna kažučy, «čystaj krasoj», — adznačaje jana. — Taho ciapier brakuje, moža, i chočacca pračytać niešta takoje, što nie maje nijakaha dačynieńnia da stužki navinaŭ, ale zrazumieła, što ničoha nie moža być važniejšym, i lubaja «čystaja pryhažość» budzie nie bolš, čym srodkam adpačynku ci pieraklučeńnia».
«Chaciełasia b, kab našy piśmieńniki byli hetak ža zapatrabavanyja na radzimie, jak ciapier za miažoju»
Padziei apošnich hadoŭ nie mahli nie adbicca na litaratury.
«Heta paradaksalna i sumna, ale dziakujučy tamu, što mnohija našy litaratary znachodziacca za miažoj, pra našu litaraturu stanovicca viadoma bolš i bolš, z kožnym ich vystupleńniem, z kožnym vykazvańniem, z kožnaj publikacyjaj. Heta vielmi važna», — padkreślivaje litaraturaznaŭca.
«Ja viedaju, lublu, pavažaju i dziakuju ŭsim, chto pracuje ciapier dziela taho, kab pra Biełaruś i biełarusaŭ viedali ŭ śviecie, — dadaje jana. — Viadoma, chaciełasia b, kab našy piśmieńniki byli hetak ža zapatrabavanyja na radzimie, jak za miažoju.
Pažadać usim i ŭsiamu ja mahu tolki svabody. Tady budzie i mir, i radzima, i litaratura».
Čytajcie taksama:
Žury premii Ježy Hiedrojcia zrabiła niečakany vybar
Žonka Hienadzia Buraŭkina: Dobra, što jon nie bačyć taho, što siońnia robicca. Navat miemaryjalnuju došku na jaho domie nie dali paviesić
Uładzimir Ściapan: U ich svaja mierka litaratury — kolkaść bazavych
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
