Heta hadavina abviaščeńnia niezaležnaści pieršaj biełaruskaj nacyjanalnaj dziaržavy: Biełaruskaj Narodnaj Respubliki (BNR).

Nacyjanalnaja biełaruskaja dziaržava, jakuju pasprabavali stvaryć paśla padzieńnia samadziaržaŭja. Niezaležnaść BNR była abvieščanaja va ŭmovach niamieckaj akupacyi ŭ sakaviku 1918 hoda. Abvieščanyja miežy BNR byli troški bolšymi za sučasnuju Biełaruś: jany ŭklučali ŭ siabie biełaruskamoŭnyja terytoryi Vilenščyny, Smalenščyny, Biełastoččyny, Čarnihaŭščyny. Ściaham BNR byŭ bieł-čyrvona-bieły, hierbam — Pahonia.

Praściej kažučy, heta anałah siońniašniaha parłamienta.

Ale pierad joju byŭ Pieršy ŭsiebiełaruski źjezd u 1917 hodzie (amal 1900 čałaviek!). Na im abviaścili prava biełarusaŭ na samavyznačeńnie, choć razmova pra pryznańnie biełaruskaj niezaležnaści tady nie viałasia, źjezd razahnali balšaviki.

U lutym 1918 hoda Minsk zaniali niamieckija vojski, balšaviki źbiehli. Tady členy vykankama Rady ŭsiebiełaruskaha źjezda 21 lutaha 1918 hoda vydali Pieršuju ŭstaŭnuju hramatu, u jakoj abviaścili siabie časovaj uładaj. 9 sakavika 1918 była vydadzienaja Druhaja ŭstaŭnaja hramata, u joj abviaščałasia stvareńnie Biełaruskaj narodnaj respubliki, a 18 sakavika 1918 Rada Usiebiełaruskaha źjezda była pierajmienavanaja ŭ Radu BNR.

Rada BNR isnuje da hetaha času ŭ emihracyi i abjadnoŭvaje pradstaŭnikoŭ biełaruskich arhanizacyj z roznych krain.

U dzień abviaščeńnia niezaležnaści BNR u Radzie było 77 čałaviek. 36 ź ich byli abranyja na Usiebiełaruskim źjeździe, 6 kaaptavanyja ad Vilenskaj biełaruskaj rady, 15 — ad nacyjanalnych mienšaściaŭ (ruskija, palaki, jaŭrei), 10 — ad ziemstvaŭ, 10 — ad haradoŭ.

Tak. Pieršy Biełaruski ŭrad (Narodny Sakrataryjat) byŭ stvorany 20 lutaha 1918.

Staršyniom — premjeram — staŭ Jazep Varonka, jon ža byŭ narodnym sakratarom (ministram) zamiežnych spravaŭ. Taksama byli pryznačanyja ministry unutranych spraŭ (Ivan Makrejeŭ), aśviety (Arkadź Smolič), justycyi (Jaŭchim Bialevič), narodnaj haspadarki, ziemlarobstva i h.d.

Cikava, što stalicaj byli až dva horada, pryčym adzin ź ich dvojčy. Spačatku heta byŭ Minsk. Kali Minsk zaniała Čyrvonaja armija, časovaj stalicaj BNR staŭ Hrodna.

De-fakta — tak. Z pradstaŭnikami ŭrada BNR kantaktavali dypłamaty Ukrainy, Polščy, Hiermanii, Danii, Finlandyi, Čechasłavakii, Estonii. U šerahu jeŭrapiejskich krain navat pracavali dypłamatyčnyja pradstaŭnictvy BNR, ale jurydyčna jany tak i nie byli pryznanyja.

Heta była dziaržava na etapie farmiravańnia.

U BNR isnavaŭ instytut hramadzianstva, dziaržaŭny druk i simvolika, navat vydavalisia pašparty i byli svaje paštovyja marki. Adkryvalisia biełaruskija škoły, teatry, viałasia praca pa stvareńni biełaruskaha ŭniviersiteta.

Ale ž BNR zaradziłasia na terytoryi, faktyčna akupavanaj inšymi dziaržavami, i nie paśpieła stvaryć svaje ŭzbrojenyja siły i sudovuju sistemu.

Da 1919 hoda. Paśla ŭrad BNR byŭ vymušany emihravać.

U bolšaści — trahična. Pieršym Staršyniom Rady BNR byŭ Janka Sierada: u pačatku 1930-ch jon pieražyŭ dźvie vysyłki, a ŭ 1941 hodzie byŭ asudžany na 10 hadoŭ. Vyjšaŭ daterminova ŭ 1943, dalejšy los nieviadomy.

Druhi staršynia Rady — Jazep Losik, rodny dziadźka Jakuba Kołasa. U 1931 hodzie jaho vysłali ŭ Sarataŭ, u 1940 hodzie asudzili na 5 hadoŭ za antysavieckuju ahitacyju. Losik pamior abo byŭ zabity ŭ turmie na nastupny dzień paśla abviaščeńnia prysudu.

Jazep Varonka, pieršy kiraŭnik Urada BNR, u 1923 hodzie emihravaŭ u ZŠA, dzie žyŭ u Čykaha.

Vacłaŭ Łastoŭski byŭ aryštavany ŭ 1930 hodzie, vysłany ŭ Sarataŭ, padčas Vialikaha teroru byŭ rasstralany ŭ 1938 hodzie.

Antona Łuckieviča aryštavali paśla zachopu Vilni ŭ 1939 hodzie, abvinavacili ŭ antysavieckaj dziejnaści i asudzili na 8 hadoŭ łahiera. Jon pamior u 1942 hodzie padčas pierasyłki.

Jaŭchim Bialevič, ministr justycyi BNR, byŭ aryštavany ŭ 1932-m, bolš na volu nie vyjšaŭ, zahinuŭ praz 10 hadoŭ u Mahadanie.

Byli zabityja ci pamierli ŭ turmach Raman Skirmunt, Lavon Zajac, Arkadź Smolič i inšyja, dakładny los mnohich dziejačaŭ biełaruskaha adradžeńnia nieviadomy.

Niekalki razoŭ aryštoŭvali i Kłaŭdzija Duž-Dušeŭskaha, aŭtara bieł-čyrvona-biełaha ściaha. Apošni raz jaho aryštavali ŭ 1952 hodzie, asudzili na 25 hadoŭ jak "biełaruskaha nacyjanalista". Ale ŭ 1955-m jon usio ž vyjšaŭ na svabodu.

U Zachodniaj Biełarusi 25 Sakavika ludzi śviatkavali až da 1937 hoda — pakul heta nie zabaranili polskija ŭłady.

Tradycyja śviatkavańnia Dnia Voli ŭ Biełarusi adradziłasia ŭ 1990-m. Na demanstracyi i mitynhi ŭ hety dzień vychodzili sotni tysiač ludziej u roznych haradach.