«Наша пакаленне ў любым выпадку застанецца траўмаваным». Псіхолаг пра жыццё падчас рэпрэсій і вайны
Ужо больш за два гады беларускае грамадства жыве ў рэжыме пастаяннага стрэсу: пандэмія каранавіруса, бесперапынныя палітычныя рэпрэсіі і вайна ва Украіне. «Наша Ніва» абмеркавала з псіхолагам, як жыць у такіх складаных умовах, чаму мы пачынаем прывыкаць да любых жахаў, якія адбываюцца вакол, якія ў гэтага могуць быць наступствы і што трэба рабіць, каб мінімізаваць шкоду псіхічнаму і фізічнаму здароўю.
Такая штодзённасць не становіцца для нас нормай
Псіхолаг Наталля Скібская адзначае, што ў сярэднім працэс прывыкання да жыцця ў новых умовах займае ад 6 да 12 месяцаў. Сыходзячы з гэтага, беларусы ўжо сталі не толькі прывыкаць да сталых рэпрэсій, але і спакайней успрымаць вайну. Навіны пра шматлікія ахвяры, разбурэнні, забойствы мірнага насельніцтва, здзекі над палоннымі больш не выклікаюць такога жаху, як гэта было на пачатковым этапе. Гэтак жа і з навінамі пра пастаянныя суды і затрыманні.
«Але такая штодзённасць не становіцца для нас нормай. Тое, што такое сустракаецца часта, гэта ўжо паталогія і сіндром таго, што грамадства хворае», — лічыць Наталля.
Чалавек пачынае паступова адаптавацца да новых рэалій
У сваю чаргу, больш спакойную рэакцыю на тое, што адбываецца, спецыяліст тлумачыць тым, што чалавек проста не можа жыць у пастаянным стрэсе і пачынае паступова адаптавацца да новых рэалій. Нават падчас жахлівых рэпрэсій і вайны жыццё працягваецца, таму людзі імкнуцца жыць звычайна, адзначаць святы, жаніцца, нараджаць дзяцей. На думку Скібскай, такія паводзіны чалавека з'яўляюцца цалкам натуральнымі і вытлумачальнымі. Акрамя таго, спецыяліст адзначае важнасць клопату пра сябе ў любыя часы. Таму раіць усім не забываць пра сябе і не сыходзіць з галавой у праблемы, а, нягледзячы ні на што, займацца спортам, сэксам і іншымі актыўнасцямі, каб скідаць напружанне і выводзіць гармоны стрэсу.
«У нас спрацоўваюць ахоўныя механізмы, яны ж механізмы адаптацыі. Задача кожнага індывіда — выжыць, менавіта таму людзі да ўсяго адаптуюцца і прывыкаюць. У такіх паводзінах арганізма ёсць як плюсы, так і мінусы. Бо, з аднаго боку, гэта дапамагае нам прызвычайвацца да сталінскіх ГУЛАГаў, а з іншага — мы здольныя за тры гады перабудавацца з аўтарытарнай у дэмакратычную рэспубліку», — тлумачыць псіхолаг.
Адбываецца дэгуманізацыя грамадства
Акрамя таго, паралельна з працэсам адаптацыі ў грамадстве адбываецца працэс дэгуманізацыі, калі на фоне пастаяннага гвалту і гібелі людзей чалавечае жыццё губляе сваю першапачатковую вартасць.
«Дэгуманізацыі ў дадзеным кантэксце не што іншае, як адзін са спосабаў не з'ехаць з глузду. Апроч гэтага, наша жаданне захаваць сябе ў экстрэмальных умовах прыводзіць да міграцыі, як унутранай, калі чалавек ізалюе сябе ад таго, што адбываецца, так і рэальнай, калі з-за невыноснасці жыцця ў такіх умовах ідуць на змену месца жыхарства».
Жаданне ізалявацца ад праблем Наталля Скібская тлумачыць тым, што калі чалавек кожны раз будзе перажываць трагедыю, як сваю асабістую, то ён будзе знаходзіцца ў стане пастаяннай трывогі, што абавязкова прывядзе да праблем са здароўем.
«Пастаяннае знаходжанне ў такім стане немагчыма, паколькі ў адваротным выпадку чалавек загубіць сваё псіхічнае і фізічнае здароўе. У такім стане хутка адбываецца выгаранне, шмат такіх прыкладаў я бачу сярод валанцёраў, якія праз нейкі час самі вымушаныя звяртацца да псіхолага, каб разабрацца са сваімі праблемамі і проста захаваць сябе».
Тым не менш, Наталля Скібская адзначае, што праблемы і псіхалагічныя траўмы пасля ўсіх гэтых падзей ёсць і будуць не толькі ў тых, хто непасрэдна прайшоў праз рэпрэсіі ці вайну, а ў большай часткі грамадства.
Мы ўсе атрымліваем траўму сведкі
На думку псіхолага, наступствам таго, што беларусы перажывалі і працягваюць перажываць усе гэтыя негатыўныя моманты, будзе кумулятыўны посттраўматычны стрэсавы разлад.
«Канвеер траўматыкаў у нас працуе ўжо амаль тры гады. Мы ўсе атрымліваем велізарную колькасць траўмуючых падзей і інфармацыі. У першую чаргу мы атрымліваем траўму сведкі — калі нешта дрэннае адбываецца не канкрэтна з намі, але траўмуе нас. У такіх траўмаў ёсць вельмі небяспечны момант.
Грамадства прывучае нас абясцэньваць уласныя пачуцці, таму калі чалавек знаходзіцца ў глыбокім стрэсе і яму патрэбна дапамога, то ён часцяком гэта замоўчвае і не працуе над праблемай. Мы схільныя думаць, што іншаму горш, чым нам самім, што яго праблема важнейшая. Мноства такіх прыкладаў я бачыла на Акрэсціна, калі людзі, якім відавочна была патрэбная дапамога, адмаўляліся ад яе, спасылаючыся на тое, што кагосьці збілі мацней, чым яго, а значыць, дапамога патрэбная не яму, а камусьці іншаму».
Такое стаўленне да сваіх траўмаў псіхолаг лічыць няправільным, паколькі аб праблемах трэба гаварыць, іх трэба вырашаць, а не замоўчваць і рабіць выгляд, што нічога не адбываецца.
Грамадству неабходная праграма па рэабілітацыі
«Наша пакаленне ў любым выпадку застанецца траўмаваным. Мы ўжо не забудзем, што была пандэмія, рэвалюцыя, вайна. Але для таго, каб мінімізаваць усе негатыўныя наступствы, нам трэба будзе працаваць над гэтым. Грамадству неабходная канкрэтная праграма па рэабілітацыі. Такія праграмы спатрэбяцца і ўкраінцам, і беларусам, і рускім».
Гаворачы аб праграмах, якія павінны рэалізоўвацца на дзяржаўным узроўні, Скібская прыводзіць прыклад Германіі і СССР пасля заканчэння Другой сусветнай вайны.
«У Германіі была праведзена праграма па дэнацыфікацыі, якую падрыхтаваў Карл Юнг. Такі вопыт ужо ёсць. Нямецкае грамадства прайшло курс дэнацыфікацыі, а ў савецкага грамадства, якое прайшло праз усе жахі вайны, не было праграмы рэабілітацыі. У выніку мы атрымалі пакаленне, якое выхоўвала дзяцей у страху, паколькі псіхалагічныя наступствы вайны не былі прапрацаваны. І гэтыя траўмы, нанесеныя той вайной, мы адчуваем і цяпер, паколькі нашы бацькі, выхаваныя людзьмі таго пакалення, увабралі ў сябе гэтыя негатыўныя наступствы і, самі таго не разумеючы, перадалі іх нам.
Калі ж мы хочам быць нармальным грамадствам, то нам трэба працаваць у іншым накірунку. Цяпер у нас працуе праграма толькі на тое, каб задушыць. У нас па поўнай разгорнута анігіляцыйная агрэсія. А нам патрэбна праграма гуманізацыі і деагрэсізацыі грамадства. Неабходна даносіць новыя каштоўнасці, што кожны індывід — гэта каштоўнасць, што само па сабе чалавечае жыццё — гэта бясспрэчная каштоўнасць», — звяртае ўвагу псіхолаг.
Разважаючы пра важнасць праграмы па рэабілітацыі грамадства, псіхолаг звяртае ўвагу, што чалавек не можа існаваць асобна ад соцыума. Калі чалавек не будзе атрымліваць дастатковай падтрымкі з боку соцыума, то ён будзе фрустрыравацца і вяртацца ў стадыю, дзе апускаюцца рукі.
