Знайсці
30.08.2022 / 23:1921РусŁacБел

Моўная фанабэрыя: чаму беларуская і ўкраінская мовы здаюцца смешнымі для расейцаў?

На запыт «почему украинский и белорусский языки смешные» гугл адказвае некалькімі старонкамі спасылак на сэрвісы з пытаннямі, дзе расейцы супольна спрабуюць высветліць, чаму ўкраінская і беларуская мовы здаюцца ім такімі смешнымі. Адказы суадносна запыту: карыстальнікі пішуць пра штучнасць гэтых моў, узгадваюць старыя анекдоты і нават дзеляцца мемамі, дзе кот раз’юшаны не можа зразумець, чаму яго па-ўкраінску называюць «кіт». Сам факт, што расейцаў забаўляе гучанне беларускай і ўкраінскай моваў, можна было б палічыць за пацверджанне іх напышліва імперскіх поглядаў. Аднак лінгвісты лічаць, што справа тут больш складаная, піша budzma.org.

 

Скрыншот з сайта otvet.mail.ru

Моўная фанабэрыя

У англамоўнай сацыялінгвістычнай літаратуры часта сустракаецца тэрмін linguistic arrogance, які можна творча перакласці як «моўная фанабэрыя». Гэты тэрмін выкарыстоўваюць адносна носьбітаў англійскай мовы, якія кпяць з тых, для каго англійская мова не родная. У масавай культуры шмат распаўсюджаных жартаў наконт акцэнтаў і граматычных памылак іншаземцаў. Навукоўцы лічаць гэта праявай моўнай фанабэрыі англамоўных.

 

Вокладка відэа англамоўнага лінгвіста пад назвай «Лінгвістычныя гонар і прадузятасць». Крыніца: youtube.com

Лінгвіст расейскага паходжання Ілля Магін у працы «Why ukrainian is funny for Russians? Linguistic aspect» ужывае той жа самы тэрмін адносна расейцаў, якія смяюцца з украінскіх слоў. Сапраўды, цяжка падабраць лепшы тэрмін, але здаецца, такая аналогія паказвае, што расейцы ставяцца да ўкраінскай мовы як да «сапсаванай» рускай.

«Як па-ўкраінску будзе «Самосвал повез стулья на завод»? — Самопэр попэр пидсрачники до винокуры», — анекдот, шмат каму з нас вядомы з дзяцінства. На жаль, у дзяцінстве мы не мелі анлайн-перакладчыка і не маглі дазнацца, што гэты жарт не мае нічога агульнага з рэальнасцю.

Так у людзей, якія ні разу ў жыцці і не чулі сапраўдную ўкраінскую мову, фармуецца стэрэатып аб тым, якая яна недарэчная.

У выпадку з беларускай мовай расейцаў смяшыць яшчэ і арфаграфія. Калі расейцы наведваюць Беларусь, многія з іх ледзь не да слёз смяюцца, пабачыўшы надпісы «вакзал» і «выхад». Гэтыя словы выглядаюць для іх як расейскія, напісаныя з памылкамі непісьменнымі беларусамі.

 

Шыльда ў Мінску. Крыніца: drive2.ru

Адрозненне ж нашых моў у тым, што ў беларускай арфаграфіі пераважае фанетычны прынцып будавання. Гэта нашае знакамітае «як чую — так і пішу». Тым часам, як у рускай арфаграфіі пераважае марфалагічны прынцып. Напрыклад, калі ў корані пад націскам пішацца «о», то ва ўсіх аднакарэнных словах таксама будзе пісацца «о», незалежна ад таго, што там прамаўляецца. Ці не лагічней было б запытаць расейцаў, ці не смешна ім ад таго, што ім трэба пісаць «выход», прамаўляючы «выхад»? Але беларусы такіх пытанняў не задаюць.

Роднасць славянскіх моў

Аднойчы ў Мінску на канцэрце югаслаўскага музыкі Горана Брэгавіча, калі ён па-англійску звярнуўся да публікі, з апошніх радоў прагучаў хрыплаваты мужчынскі голас:

Давай па-сербску, мы не разумеем анічога!

Горан Брэгавіч на канцэрце ў Мінску. 1 снежня 2011 года. Крыніца: livejournal.com

Наўрад ці беларус, звярнуўшыся да музыкі з такой просьбай, быў выпускніком кафедры славянскай філалогіі і добра ведаў сербскую мову. Хутчэй за ўсё, у аматара сербскай было ўяўленне, што любая славянская мова яму будзе больш-менш зразумелая. Сапраўды, хто з нас не шукаў у інструкцыі да тэлевізара балгарскую мову, бо ўсе іншыя замежныя для нас зусім не зразумелыя? Хто падчас турыстычнай паездкі не дамаўляўся ў чэшскім рэстаране з афіцыянтам на мяшанцы трасянкі і актыўнай жэстыкуляцыі? Хто не глядзеў украінскія шоу без перакладу?

Славянскія мовы сапраўды блізкія адна да адной. Калі мы возьмем для параўнання, напрыклад, германскія мовы, то наўрад ці англічанін і немец, размаўляючы кожны на сваёй мове, змогуць адзін аднаго зразумець. Тым часам як мы з «братамі-славянамі» больш-менш спакойна дамаўляемся. Праз гэтае падабенства моў таксама паўстаюць нагоды для жартаў.

Напрыклад, аэрапорт па-польску завецца «lotnisko». Ці не смешнае гэта для беларускага вуха слова «лётніско»? Беларускі лінгвіст Антон Сомін лічыць гэта нармальнай з’явай, калі роднасныя мовы здаюцца нам смешнымі.

Антон Сомін. Крыніца: philology.hse.ru

Тое ж самае, па словах лінгвіста, адбываецца ў іспанцаў, калі яны чуюць партугальскую мову, у шведаў, калі яны чуюць дацкую, у чэхаў, калі яны чуюць рускую. Аднак трэба адзначыць, што калі мы проста смяемся з чэшскіх ці польскіх слоў — гэта не тое ж самае, што казаць, быццам бы гэта скажоная руская ці нейкая іншая мова. Менавіта скажонай рускай мовай часта называюць беларускую і ўкраінскую ў абшарах інтэрнэту як простыя расейскія карыстальнікі, так і расейскія ж палітыкі і нават навукоўцы.

Тры моўныя рэгістры і рамантызм

Ілля Магін лічыць, што смешнае для расейцаў гучанне беларускіх і ўкраінскіх слоў абумоўлена не толькі іх роднасцю, але і асаблівасцю развіцця гэтых моў.

Літаратурны варыянт рускай мовы фармаваўся ў XVIII стагоддзі ў эпоху класіцызму. Рускі моўны стандарт склаўся ў адпаведнасці з тэорыяй трох рэгістраў. Гэтыя рэгістры дзеляцца на высокі (уласцівы для напісання паэзіі), нейтральны (уласцівы прозе) і нізкі (уласцівы камедыі). Кожны рэгістр мае сваю стылістычна адмысловую лексіку. Возьмем, напрыклад, рускае слова «лицо». У верхнім рэгістры хутчэй за ўсё будзе ўжыта слова «лик», у нейтральным — «лицо», у нізкім — «морда». У якасці лексікі вышэйшага рэгістру выступалі царкоўнаславянскія словы. У якасці нейтральнага і нізкага — размоўныя рускія словы.

Тым часам, украінская і беларуская літаратурныя стандарты фармаваліся ў XIX стагоддзі ў эпоху рамантызму. Культура рамантызму фіксавалася на фальклоры і ўнікальных нацыянальных рысах. Калі мы возьмем тое ж слова «твар» у беларускай мове, то будзем мець сінонімы толькі для нейтральнага рэгістра — «аблічча», або для нізкага «пыска», «лыч». Узнёслых слоў для высокага рэгістра мы не маем.

Праблема адсутнасці высокага рэгістра ў беларускай і ўкраінскай мовах, дарэчы, прыводзіць да складанасцяў з перакладам паэзіі і прозы.

Параўнайце, напрыклад, радкі з рамана «Яўген Анегін» у арыгінале і ў перакладзе Аркадзя Куляшова.

 

Вокладка кнігі «Яўген Анегін». Крыніца: facebook.com

«Так думал молодой повеса,

Летя в пыли на почтовых,

Всевышней волею Зевеса

Наследник всех своих родных..».

«Гуляка малады імчаўся

Да дзядзькі з думкаю такой,

Ён з ласкі боскае застаўся

Як спадчыннік радні ўсёй..».

***

«Что было для него измлада

И труд, и мука, и отрада,

Что занимало целый день

Его тоскующую лень..».

«Што з дзён малых яго займала,

Пакутаю і шчасцем стала,

Што асвятляла, як прамень,

Яго ляноты кожны дзень…».

Дзеля цікавасці можаце самастойна зрабіць тое самае практыкаванне, параўнаўшы пераклад «Яўгена Анегіна» ці якога-кольвек іншага твора на беларускую мову. Хутка заўважыце, што знайсці эквівалент такім словам як «Зевес», «отрада» і «измлада» ў беларускай вельмі складаная задача.

Але не спяшайцеся верыць сцвярджэнням кшталту «беларуская мова — бедная мова». Насамрэч у кожнай мове ёсць шмат безэквівалентнай лексікі. Складанасці перакладу мы заўважым у перакладзе тэкстаў з любой мовы на любую іншую. Нездарма шматлікія рускамоўныя фанаты «Уладара пярсцёнкаў» або «Гары Потэра» гучна спрачаюцца аб тым, пераклад якога аўтара лепшы.

Адсутнасць прамых эквівалентаў слоў з адной мовы ў іншай мове сведчыць толькі пра розныя сацыяльныя ўмовы фармавання, але не пра багацце, беднасць ці другаснасць.

Дакладна мы можам сказаць і тое, што ўкраінская і беларуская — ні ў якім разе не скажоны варыянт рускай мовы. Але можам сказаць, што мовы гэтыя прынцыпова розныя ў шматлікіх аспектах.

Nashaniva.com

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
16.11.2022
Никогда не забуду, как в 2012 году в Риме какая-то русская пыталась объяснить официантке, что она хочет заказать зелёный чай. Она раздражённо и громко повторяла по слогам, с каждым разом повышая голос: "Зе-ле-ный чай, зе-ле-ный!". Нас, украинцев, пытавшихся объясняться как на английском, так и на итальянском, это шокировало. Это можно было бы назвать анекдотом или редким клиническим случаем, если бы мы не слышали похожие разговоры и в других заведениях. Они даже с презрением спрашивали: "Что, по-русски не понимаешь?" Это не только языковой шовинизм, это ещё и узость мышления, низкая культура и ни на чём не основанное убеждение, что мир должен крутится вокруг них. Возможно, это не было бы так печально, если бы они не только требовали знания своего языка, но и сами его знали. Однажды довелось ехать в автобусе рядом с москвичом, он говорил со мной всю дорогу, а потом спрашивает: "Ты филолог или работаешь диктором?" Я ответила: "Нет, а почему ты спрашиваешь?" В ответ услышала: " У тебя очень чистый русский язык". Но мы все так разговариваем. Это сами русские коверкают свой язык. Ну, а если говорить о смешном, то мне тоже иногда смешно смотреть на посты в русских сообществах. Они не только зачастую безграмотно пишут на своем языке, но даже не знают географию собственной страны. И мне, украинке, приходилось объяснять, что какой-то город находится в России. Я знаю русский и украинский, без переводчика отлично понимаю белорусов и поляков, но поймут ли нас всех русские? И кому должно быть в этой ситуации смешно?
2
Уралец/адказаць/
01.02.2023
Я воспринимаю украинский язык, как певучий, красивый. Беларуский, как доброжелательный и лёгкий для понимания. В украинской и беларуской поп- и рок культуре я не вижу наглости и цинизма, а вижу эмоции, чувства. Нашел свою отдушину. Из русских слушаю только протестных, всё остальное тлен. Российское общество очень больно, но за докторов себя выдают садисты. Людям с критическим мышлением выживать очень непросто, поэтому мы уезжаем, уже с 2011 года, т.к. надежды нет. Защитникам - победы, запертым - свободы, обманутым - правды.
0
Мария/адказаць/
15.03.2023
Clair, действительно странно… особенно сейчас живя в Германии среди украинцев могу сказать одно- все что вы написали больше слышится как выдумка. Хотя не исключено что Люба из села Кривое могла требовать от официанта в Риме знание русского, везде есть подобного рода эрудиты. Вопрос только в их сосредоточенности на метр2
Паказаць усе каментары
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера