Расійская армія выдыхлася. Што далей? Пуцін прызнае паражэнне, правядзе ўсеагульную мабілізацыю ці выкарыстае страшную зброю?
За 40 дзён, якія прайшлі з захопу Лісічанска і населеных пунктаў вакол яго, расійскае войска ні на адным з участкаў 1300-кіламетровага фронту ад Харкава і да Херсона не прасунулася нават на 10 кіламетраў. Адначасова не змагла прасунуцца на двухзначную колькасць кіламетраў і ўкраінская армія, якая, як даўно абяцалі ўлады ў Кіеве, збіралася правесці летні контрнаступ. Здольнасць бакоў праводзіць буйныя наступальныя аперацыі, якія ўплываюць на зыход вайны, выклікае ўсё больш сумневаў, так што цяперашнюю сітуацыю можна смела назваць патавай. Пры гэтым лінія фронту, якая склалася, відавочна, катэгарычна не задавальняе абодвух сапернікаў — заключэнне міру ў такіх умовах немагчымае. Праглядаюцца два зыходы: альбо канфлікт будзе замарожаны (у гэтым выпадку і Маскву, і Кіеў нельга будзе лічыць пераможцамі), альбо адзін з бакоў знойдзе выхад з гэтай сітуацыі. Апошні варыянт, калі ён увогуле рэальны, можа прывесці да яшчэ большай эскалацыі, піша расійскае выданне «Медуза».
Украінскія вайскоўцы наносяць удар з брытанскай гаўбіцы M777 у Харкаўскай вобласці. Фота: Vyacheslav Madiyevskyy / Укрінфарм
Што адбывалася на франтах у апошні месяц? У расійскага войска зусім няма поспехаў? А ва ўкраінскага?
Апошнія падзеі можна назваць аператыўнай паўзай, якая зацягнулася.
На галоўным напрамку летніх баёў расійская армія пасля адыходу ўкраінскіх войскаў ад Лісічанска натыкнулася на іх новую лінію абароны ў раёне Бахмута, Салядара і Северска. За месяц прарваць гэтую лінію, размешчаную на вяршынях узгоркаў, не ўдалося, хоць расійскія войскі і падышлі да ўскраін Бахмута і Салядара. Тэмпы наступлення тут складаюць не больш за некалькі сотняў метраў за дзень.
На паўднёвым захадзе ад Бахмута ЧВК Вагнера ў канцы ліпеня захапіла Вуглягорскую ЦЭС, якая знаходзілася ў паўакружэнні больш за месяц. Але за палову жніўня наймітам удалося прайсці толькі каля пяці кіламетраў у кірунку Бахмута.
Войскі самаабвешчанай ДНР занялі большую частку пасёлка Пяскі каля Данецкага аэрапорта. Верагодна, гэтаму паспрыяла тое, што ўкраінскае камандаванне перакінула частку артылерыі з гэтага раёна на іншыя напрамкі, а ДНР, наадварот, атрымала дадатковую артылерыю. Прасоўванне ў Пясках, якія ўкраінскае войска рыхтавала да абароны больш за восем гадоў, склала не больш за два кіламетры за некалькі тыдняў наступлення.
Украінскае контрнаступленне на Херсон так і не пачалося. Заходнія карэспандэнты, якія наведвалі ў апошні час Мікалаеў, сцвярджаюць , што ніякіх прыкмет будучага наступу яны не ўбачылі. Апытаныя імі ўкраінскія вайскоўцы на месцы асцерагаюцца, што расійскае падмацаванне, перакінутае ў Херсон з-пад Лісічанска, дазволяць войску РФ самому пачаць наступаць.
Адзінае, у чым дабіліся поспеху бакі, — гэта ў нанясенні ракетных удараў па тылах адзін аднаго. Украінская армія, якая атрымала ад ЗША і Вялікабрытаніі дальнабойныя і высокадакладныя ракетныя сістэмы, у апошнія тыдні, падобна, апярэджвае па эфектыўнасці ўдараў расійскую. Так, пад Херсонам выведзеныя са строю ўсе тры масты цераз Дняпро, па якіх забяспечваліся расійскія войскі. Аднак расійскія войскі арганізавалі некалькі паромных перапраў. Пакуль не ясна, ці дастаткова іх будзе для забеспячэння групоўкі, але ад дэфіцыту боепрыпасаў яна не пакутуе: украінскія вайскоўцы скардзяцца на частыя артабстрэлы.
Значыць, вайна зайшла ў тупік?
Сказаць так перашкаджае «туман вайны» і той факт, што мабілізацыйны патэнцыял супернікаў далёка не вычарпаны.
З аднаго боку, усё, што мы ведаем пра мабілізацыю двух войскаў, паказвае на тое, што за лета яны не змаглі сфармаваць дастатковыя рэзервы.
Чыннікі кардынальна адрозніваюцца.
Што з мабілізацыяй у расійскага боку?
Расійская армія ва Украіне працягвае адчуваць дэфіцыт жывой сілы. Яна ўсё больш нагадвае зборную салянку, а не паўнавартасныя злучэнні: побач ваююць рэшткі батальённых тактычных груп, выдзеленых з не поўнасцю ўкамплектаваных злучэнняў мірнага часу; найміты ПВК; мабілізаваныя ў непрызнаных ДНР і ЛНР; «добраахвотнікі» з расійскіх рэгіёнаў, якія прайшлі хуткую і павярхоўную падрыхтоўку.
Набор «добраахвотнікаў» за вялікія грошы, наколькі можна меркаваць па паведамленнях з рэгіёнаў, дае сціплыя вынікі. Далёка не ўсе рэгіёны змаглі сфармаваць «добраахвотніцкія батальёны», колькасць кожнага такога падраздзялення невялікая (часта яны хутчэй падобныя да ротаў); колькасць рэгіёнаў, якія сфармавалі больш за адзін батальён, не перавышае 15.
Гэта значыць, што на фронт адправілася ці адправіцца ў найбліжэйшыя тыдні толькі некалькі тысяч «добраахвотнікаў». Да іх трэба дадаць невядомую колькасць наймітаў ПВК Вагнера і іншых «прыватных» падраздзяленняў.
Улічваючы нізкую баявую каштоўнасць «добраахвотніцкіх батальёнаў», яны, хутчэй за ўсё, будуць выкарыстоўвацца не як асобныя часткі, а як «маршавыя калоны» для папаўнення страт баявых падраздзяленняў расійскай арміі.
Што з мабілізацыяй ва ўкраінскага боку?
Украінскае войска, нягледзячы на некаторыя складанасці падчас мабілізацыі, мяркуючы па ўсім, не мае праблем з колькасцю жывой сілы.
Аднак мабілізаваных трэба навучаць і ўзбройваць. Першае патрабуе часу, другое — бесперабойных паставак ад саюзнікаў, паколькі ўласныя запасы ўзбраення і магчымасці яго вырабляць ва Украіне амаль скончыліся.
Але паставак узбраення (якім бы яно ні было эфектыўным у параўнанні з расійскім) пакуль відавочна недастаткова для таго, каб сфармаваць некалькі дзясяткаў новых брыгад (і пераўзброіць існуючыя) — а менавіта гэта неабходна для буйнамаштабнага наступу.
У такіх умовах можна чакаць, што расійскае войска працягне павольна выціскаць украінскую армію з Данбаса, карыстаючыся перавагай у колькасці артылерыі і боепрыпасаў да яе, а ўкраінская — будзе спрабаваць спыніць яе, спрабуючы контратакаваць на іншых участках і наносячы ўдары па складах боепрыпасаў і камунікацыях. «Выцісканне» можа заняць месяцы.
З другога боку, і расійскае, і ўкраінскае камандаванне відавочна выкарыстоўвае не ўсе сілы.
Цалкам верагодна, што паралельна з адкрытым наборам «добраахвотніцкіх батальёнаў» і папаўненнем ПВК новымі наймітамі ідзе і набор новых кантрактнікаў у дзейныя часткі, які дазволіць расійскаму камандаванню нарэшце адправіць на фронт паўнавартасныя злучэнні — брыгады і дывізіі, а не кавалкі ад іх.
Украінскае камандаванне пакуль адправіла на фронт усяго некалькі сфармаваных пасля пачатку вайны брыгад колькасцю не больш за 20 тысяч чалавек (плюс папаўненне ў існуючыя брыгады і батальёны тэраабароны), тады як па мабілізацыі, па афіцыйных даных, былі прызваныя ў войска сотні тысяч чалавек; частка (верагодна — больш за палову) атрыманага з Захаду ўзбраення на фронт пакуль таксама не трапіла. Усё гэта можа азначаць, што бакі могуць рыхтавацца да інтэнсіфікацыі баявых дзеянняў.
Верагоднасць такой інтэнсіфікацыі (і росту колькасці задзейнічаных рэсурсаў) з часам расце: Крэмль можа рашыцца на сапраўдную мабілізацыю, якая, тэарэтычна, дазволіць адправіць ва Украіну нават мільённае войска (замест цяперашніх ста з невялікім тысяч). Захад можа адказаць павелічэннем аб'ёмаў дапамогі Кіеву. І наадварот — на рэзкае павелічэнне паставак кіраўніцтва Расіі можа адказаць мабілізацыяй.
Эскалацыя непазбежная?
Не непазбежная, але вельмі верагодная, паколькі замарожванне канфлікту на цяперашніх пазіцыях не задаволіць ні Крэмль, ні Украіну.
Чаму замарожванне не выгаднае ўладам Расіі?
Фота: АР
Наступствы такога сцэнарыя для Крамля апісаў ваенны гісторык Ігар Куртукоў.
Атрымліваецца, што за зруйнаваныя Луганскую вобласць (цалкам), кавалкі Данецкай, Херсонскай, Харкаўскай і Запарожскай абласцей (і маленькага кавалачка Мікалаеўскай вобласці) улады Расіі заплацілі пагаршэннем становішча на ўсіх іншых «франтах»: краіна знаходзіцца пад санкцыямі, якія не толькі перашкодзяць развіццю эканомікі, але і, што, верагодна, важней для Крамля, не дазволяць пераўзброіць войска;
войска гэтае навочна паказала сваю слабасць, што перашкаджае выкарыстаць яе наяўнасць у якасці аргументу ў замежнай палітыцы; замарожванне канфлікту зробіць гэтую слабасць відавочнай і для ўсяго насельніцтва краіны;
адзінства НАТА — і, шырэй, Захаду — не толькі не разбуранае, але і ўмацавалася. Мяжа з краінамі НАТА, які цяпер афіцыйна лічыць Расію галоўным сапернікам, значна павялічылася (дзякуючы хуткаму ўступленню ў блок Фінляндыі). Кантынгент арміі ЗША ў Еўропе расце, еўрапейскія члены НАТА, якія дзесяцігоддзямі не выконвалі свае абавязкі па расходах на арміі, плануюць іх нарошчваць. Альянс паказаў эфектыўнасць у захаванні суверэнітэту не толькі чальцоў, але і важных партнёраў, якія падвергліся агрэсіі (няхай і з «часовай» саступкай часткі іх тэрыторыі);
Украіна не «дэмілітарызаваная» — наадварот, яе войска ў значнай меры пераўзброенае сучаснай заходняй зброяй і навучылася яе прымяняць. Відавочна, гэты працэс працягнецца;
лінія судакранання з варожай Украінай (хай і «замарожаная») вырасла, фармальнага буфера ў выглядзе непрызнаных рэспублік больш не існуе, паколькі Расія іх прызнала і фактычна далучыла. Гэта значыць, што Крамлю давядзецца марнаваць яшчэ больш рэсурсаў на «замарожанае» супрацьстаянне з Кіевам, чым гэта было да вайны;
не факт, што ў замарожаным стане канфлікту спыняцца абстрэлы акупаванай тэрыторыі, а гэта разбурыць наратыў Крамля, які ў лютым апраўдаў вайну жаданнем «выратаваць народ Данбаса» ад абстрэлаў.
У суме (у якую нават не ўключаныя страты) выходзіць чысты пройгрыш, які будзе цяжка аб'явіць перамогай.
Верагодна, Крэмль мог бы аб'явіць перамогай поўны захоп Данбаса (нават без акупацыі ўсяго Чарнаморскага ўзбярэжжа Украіны). Такія ідэі дэлегацыя Расіі вылучала на перагаворах у сакавіку. Верагодна, менавіта іх мае на ўвазе Крэмль, калі гаворыць пра «мір на нашых умовах».
Чаму замарожванне не выгаднае ўладам Украіны?
На тых жа перамовах у сакавіку прадстаўнікі Украіны ўдзельнічалі ў абмеркаванні апісаных умоў (хоць і публічна адмовіліся іх прымаць): расійскае войска стаяла за 30 кіламетраў ад цэнтра Кіева, на Харкаўскай акружной дарозе і працягвала спробы рушыць наперад да Адэсы.
Цяпер жа непасрэдная пагроза ўкраінскай дзяржаўнасці як мінімум адкладзеная, таму пра маштабныя тэрытарыяльныя саступкі ў Кіеве адмаўляюцца нават слухаць.
Кіеў у апошні час ставіць мэтай вайны «поўнае вызваленне Украіны», у тым ліку Крыма;
не зусім зразумела, ці разглядае Украіна (як гэта было яшчэ ў красавіку) больш мяккі варыянт з «прамежкавай мэтай» — аднаўленнем даваеннай лініі судатыкнення з наступнымі «дыпламатычнымі намаганнямі для вяртання ўсіх тэрыторый» (такі варыянт можна было б абвясціць перамогай).
Зрэшты, ніякі з гэтых варыянтаў не можа прыняць Крэмль (пакуль там знаходзіцца Пуцін). Ваенна-палітычная тэорыя , заснаваная на тэорыі гульняў, не пакідае шанцаў на доўгатэрміновае перамір'е пры такой розніцы ў ацэнках бакамі дапушчальнага зыходу канфлікту.
У выніку магчымыя два варыянты развіцця падзей.
Доўгая выматваючая вайна без яснага спосабу дасягнення палітычных мэт абодвума бакамі, пакуль яны не вырашаць, што завяршэнне баявых дзеянняў дае большую выгаду, чым іх працяг у спробах кардынальна змяніць становішча на фронце на сваю карысць.
Гісторыя ведае такія прэцэдэнты. Так, ад моманту, калі Карэйская вайна на пачатку 1950-х зайшла ў відавочны тупік, і да таго, як канфлікт быў замарожаны, прайшло два гады. Праўда, заключэнню перамір'я тады спрыяла тое, што абодва бакі, як тады здавалася, нічога (акрамя жыццяў мільёнаў салдат і мірных жыхароў) не страцілі ў параўнанні з перадваенным станам.
Эскалацыя канфлікту. Як было сказана вышэй, Крэмль можа павялічыць уцягнутасць краіны ў вайну, абвясціўшы (прымусовую) мабілізацыю. Захад, ад якога цяпер амаль цалкам залежыць забеспячэнне ўкраінскай арміі, можа рэзка нарасціць пастаўкі ўзбраенняў — як за кошт старой тэхнікі са складоў, так і за кошт тэхнікі з арсеналу ўласных армій.
Цалкам магчыма, што і Крэмль, і НАТА ў сваіх дзеяннях арыентуюцца на саперніка, баючыся некантраляванай эскалацыі і нават выхаду канфлікту за межы Украіны. Але калі яны ўсведамляюць, што не могуць дасягнуць прымальных палітычных мэт без сур'ёзных дадатковых намаганняў, імавернасць эскалацыі будзе вельмі высокая.
І да чаго такая эскалацыя можа прывесці?
Вынік непрадказальны. Магчымы ўвесь спектр варыянтаў:
адзін з бакоў можа спыніць нарошчваць рэсурсы па палітычных прычынах (а гэта значыць, што на мірных перамовах яму непазбежна давядзецца пагадзіцца на страту тэрыторый);
непрымальным такое нарошчванне можа стаць і для абодвух бакоў адразу (у гэтым выпадку — і для Крамля, і для Захаду), што прывядзе да новай патавай сітуацыі;
нельга выключыць і варыянт, у якім у Крамля памяняюцца палітычныя мэты — у выпадку, калі ў ім па нейкай прычыне не будзе Пуціна, для якога захоп Украіны быў перш за ўсё асабістым праектам.
Ваенныя эксперты абмяркоўваюць і самыя экстрэмальныя варыянты, у тым ліку прамое сутыкненне Расіі і НАТА. Вядомы амерыканскі think tank The RAND Corporation вылучыў некалькі магчымых ланцужкоў падзей (або няправільных інтэрпрэтацый падзей), якія вядуць да такога сутыкнення.
У выпадку, калі Захад сваімі пастаўкамі пяройдзе вядомую толькі Крамлю «чырвоную лінію» (верагодна, яна прачэрчаная там, дзе кіраўніцтва Расіі бачыць магчымасць сваёй паразы ў вайне), Крэмль можа нанесці ўдары па лагістычных ланцужках і складах за межамі Украіны аператыўна-тактычнымі ракетамі.
Ёсць і іншы «шлях»: кіраўніцтва Расіі можа вырашыць, што напад НАТА на краіну непазбежны (напрыклад, калі ўбачыць перадыслакацыю войскаў і ўдарных комплексаў ва Усходнюю Еўропу або пачуе заклікі да прамой інтэрвенцыі ў заходніх СМІ і грамадствах).
У гэтым выпадку магчымыя не толькі ўдары канвенцыйнай зброяй, але і тактычнай ядзернай, лічаць эксперты.
Амерыканскі Цэнтр стратэгічных і міжнародных даследаванняў праверыў падобную тэорыю ў гульні, у якой удзельнічалі некалькі каманд (якія складаюцца з дасведчаных «спецыялістаў па бяспецы»), якія «выступалі» за ЗША і Расію. Ім даручылі прымаць рашэнні ў адказ на дзеянні «праціўніка», узважваючы выгады (аслабленне суперніка і ўласнае ўзмацненне) і рызыкі канфрантацыі.
Гульня пачыналася з патавай сітуацыі ў вайне. Мэтай было знайсці выгаднае для сябе выйсце з тупіку (узмацніць сваю перамоўную пазіцыю) і не даць знайсці яго саперніку. Камандам даручылі абраць варыянты дзеянняў, якія ацэньваліся па ўзроўні выгады і па ўзроўні рызыкі эскалацыі.
Па выніках гульні высветлілася, што, хоць усе ўдзельнікі на словах хацелі зменшыць рызыкі інтэнсіфікацыі канфлікту і яго распаўсюджвання за межы Украіны, у рэальнасці яны, баючыся прайграць, сталі больш схільныя прымаць рашэнні з рызыкай эскалацыі і геаграфічнага пашырэння вайны.
Гэта значыць, лічаць аўтары даследавання, што вайна ва Украіне стане пачаткам, а не канцом «новай вострай фазы супрацьстаяння вялікіх дзяржаў у Еўразіі».
Арастовіч пра першы дзень вайны: У тым, што нам у Офісе канец, я не сумняваўся ні секунды
Перамога Расіі, поспех Украіны і тупік — якія існуюць сцэнары завяршэння вайны
Камандзір даў загад: «У расход іх». Журналісты знайшлі расійскіх салдат, якія маюць дачыненне да забойстваў у Кіеўскай вобласці. Адзін прызнаўся
