«Нікуды не дзелася абвостранае пачуццё справядлівасці». Што са студэнтамі, якія былі на сустрэчы з Наталляй Качанавай
Увесь верасень і кастрычнік мінулага года беларускія студэнты ладзілі свае маршы. А на пачатку лістапада шэраг сустрэч з неспакойнымі студэнтамі сталі праводзіць беларускія топ-чыноўнікі. Адной з першых са студэнтамі БДУ сустрэлася старшыня Савета Рэспублікі Наталля Качанава. Сустрэча была эмацыйнай, студэнты задавалі вострыя пытанні пра катаванні і фальсіфікацыю выбараў, а Качанава даводзіла, што нічога такога не было. Даведаліся, што цяпер з некаторымі студэнтамі, якія прысутнічалі падчас той размовы.
«Стварыў стачкам у БДУ, каля трохсот чалавек было ў гэтым чаце»
Мікіту Марголіну 22 гады. Сёлета ён скончыў Інстытут бізнэсу БДУ. Да гэтага ён ніяк не ўдзельнічаў у нейкіх моладзевых ці прафсаюзных арганізацыях. Актыўнасць хлопца пачалася паралельна з падзеямі 2020 года.
Тады ён стаў валанцёрам: пачаў раздаваць ахвотным белыя бранзалеты. Пасля жнівеньскіх падзей Мікіта не змог змірыцца з тым, што адбываецца ў краіне, і арганізаваў адзін з самых вялікіх стачкамаў у БДУ.
«Калі я ўбачыў, які жахлівы гвалт адбываецца ў краіне, вырашыў, што я магу быць карысным. Стварыў стачкам у БДУ, каля трохсот чалавек было ў гэтым чаце. Пазнаёміўся са студэнтамі-актывістамі, з якімі мы ў будучыні спрабавалі наладжваць дыялог з адміністрацыяй універсітэта, — расказвае хлопец. — Асабіста я хацеў дапамагаць пацярпелым студэнтам і тым, каму пагражала якая-небудзь небяспека, напрыклад пагроза адлічэння або вымова.
Гэта была своеасаблівая спроба ўрэгулявання палітычнага крызу на ўзроўні студэнтаў. Хоць глабальныя мэты не былі выкананы, але ў нас атрымалася дапамагчы некаторым студэнтам — адмяніць вымовы. Таксама мы спрыялі, каб дэканы ездзілі ў РУУС і прасілі адпусціць студэнтаў».
На сустрэчу з Качанавай 3 лістапада Мікіта патрапіў па ўласным жаданні. У студэнтаў спыталіся, хто хоча папрысутнічаць, Мікіта вызваўся сам. Кажа, што ні кропелькі не шкадуе аб гэтым: змог даведацца, што за чалавек старшыня Савета Рэспублікі.
«Адзінае, што я для сябе вынес з сустрэчы, — Качанава верыць у тое, што кажа, у адрозненне ад многіх іншых чыноўнікаў. Альбо гэта тая сітуацыя, калі ты настолькі моцна пачынаеш верыць у хлусню, што яна становіцца для цябе ісцінай, — упэўнены хлопец. — Вядома, калі ёй задавалі пытанні аб гвалце, яе адказы разыходзіліся з фактамі.
Майго брата затрымалі 9 жніўня каля гімназіі №29, дзе мы стаялі і чакалі вынікаў выбараў. Знайшоў яго ў выніку ў Жодзіне. Да гэтага часу ў мяне ўсплываюць у галаве карцінкі, як збітыя людзі выходзілі з Акрэсціна. І пра гэта Наталля Качанава сказала, што гэта няпраўда, такога не было.
У некалькіх момантах градус яе выказванняў зашкальваў, яна пераходзіла на лёгкі крык. Напэўна, у іх так прынята размаўляць у адміністрацыі. Сустрэча была абсалютная бессэнсоўная з пункту гледжання вырашэння якіх-небудзь пытанняў.
Прызнаюся шчыра: да сустрэчы ў мяне былі надзеі, што мы хаця б будзем пачутыя. Але нас не пачулі і з намі не пагадзіліся. Выйшаў адтуль з глыбокім расчараваннем. Дапамогі чакаць няма адкуль».
Праз некалькі тыдняў хлопца асудзілі па артыкуле 17.10 КаАП «Прапаганда і (ці) публічнае дэманстраванне, выраб і (ці) распаўсюд нацысцкай сімволікі ці атрыбутыкі». Яму далі штраф у 5 базавых велічынь.
«Абсалютна надуманая, хлуслівая і высмактаная з пальца справа. Я па нацыянальнасці габрэй, і для мяне асабліва абразліва было прыцягненне менавіта па гэтым артыкуле, — адзначае Максім. — У маім пратаколе за подпісам Карпянкова было сказана, што я актывіст стачкама БДУ. Нейкую сімволіку знайшлі на маёй старой старонцы ў сацыяльнай сетцы і выставілі мне абвінавачанне».
Пасля сканчэння ўніверсітэта Мікіта з'ехаў у Кіеў, а цяпер збіраецца ў Ізраіль, каб атрымаць грамадзянства. Кажа, што з краіны з'ехаў, бо не адчуваў сябе бяспечна.
«Шмат пацярпела маіх блізкіх сяброў за гэты год. На допытах гучала маё імя і прозвішча. Таму за суткі прыняў рашэнне з'язджаць, — кажа Мікіта. — І мая актыўнасць спынілася. Цяпер не ведаю, як магу дапамагаць беларусам. Ды і боль за маю краіну нікуды не сышоў.
Нікуды не дзелася маё абвостранае пачуццё справядлівасці. Самае жудаснае, што я не ведаю, як магу на гэта паўплываць і што зрабіць. Адчуваю сябе бездапаможна.
Цяпер працую ў IT-кампаніі. Працы шмат. Нядаўна мяне павысілі, займаю кіруючую пасаду.
Часу на сябе практычна не застаецца, ды і сябры раскіданыя па свеце. Буду спадзявацца, што калі-небудзь я змагу вярнуцца ў Беларусь і што беларускі пашпарт мне яшчэ спатрэбіцца».
Ці сустрэўся б Мікіта з Качанавай праз год? Мікіта кажа, што не. «Мне няма чаго ёй сказаць», — заключае ён.
«У галаве круціцца: «За што? Навошта? Чаму?»
Ганне Івановай 21. Яна патрапіла на сустрэчу з Качанавай з-за сваёй актыўнай пазіцыі. На той момант яна вучылася на факультэце філасофіі і сацыяльных навук, а таксама актыўна займалася студэнцкім жыццём. Яна курыравала танцавальны напрамак, уваходзіла ў БРСМ, але кажа, што была пасіўным чальцом: плаціла толькі ўнёскі.
«У верасні 2020 года я пазнаёмілася з актывістамі БДУ, якія ставілі мэту — дыялог паміж усімі суб'ектамі адукацыйнага працэсу ў сітуацыі, якая склалася, — расказвае яна. — Як ужо дыпламаванаму спецыялісту, здаецца, што падзеі 2020 года выявілі нарыў, які ныў доўгі час і з якога сачылася крыўда, несправядлівасць, халатнасць, абыякавасць.
Студэнты ўпершыню хацелі мець магчымасць быць дарослымі, быць пачутымі. Як цяпер я думаю, гэта былі спробы не столькі выказвання палітычных меркаванняў і свабод, колькі выразіць дзікую крыўду».
«У дадатак ідэі студэнцтва былі класічнымі — свабода, роўнасць і братэрства. Студэнтам хацелася ў сілу недаверу да ўсяго створанага раней ствараць уласныя, альтэрнатыўныя аб'яднанні, у якіх была магчымасць празрыстасці. Гэта што тычыцца арганізацый.
Зноў жа, у канчатковым выніку многія чаты ператварыліся ў атамны рэактар, які выбухае кожны раз, ад любога павеву ветру, ад любой інфармацыі рознай ступені дакладнасці.
Я разумею, чаму так адбылося, з-за той жа назапашанай крыўды. І як і кожная крыўда, яна выклікала агрэсію. Маё ўспрыманне вельмі суб'ектыўна, як і ва ўсіх, але студэнты былі досыць азлобленыя на жыццё, улады, універсітэт, на ўсё вакол», — упэўнена Ганны.
Да сустрэчы з Качанавай Ганна і іншыя студэнты ішлі планамерна: рэгулярна размаўлялі з прадстаўнікамі ўніверсітэта, з пракурорам, з намеснікам начальніка па вышэйшай адукацыі з Міністэрства адукацыі. І вось трэцяга кастрычніка зусім нечакана старшыня Савета Рэспублікі прыехала на геафак БДУ.
«Сама сустрэча з Качанавай была, як мне здаецца, справай часу і, з яе боку, спробай ацаніць становішча ў «палявых умовах», — лічыць Ганна. — Пасля 3-й гадзіны сустрэчы я злавіла сябе на думцы, што ў мяне ніколі так не балела галава.
Пачыналася ўсё нядрэнна, у нас быў шэраг пытанняў. Мы іх загадзя прапісалі для сябе. Само цела кожнага пытання было вызвалена ад эмацыйнай афарбоўкі, ніякіх абвінавачванняў, толькі, зноў жа, спроба дыялогу.
Тактыка была весці сябе спакойна, спакойна патрабаваць выразнага адказу. Акрамя нас былі і іншыя студэнты. Я не скажу, што яны не маюць рацыю ці больш радыкальныя, але яны былі больш азлобленыя, гэта адчувалася.
Мне хацелася сысці. Размова была падобная на маральнае разарванне святой веры іншага боку. Гэта як пераконваць верніка ў існаванні Хрыста. Так гэта выглядала як з аднаго боку, так і з другога.
Адзін бок казаў пра сфальсіфікаваныя выбары, другі — пра тое, што ніякага гвалту не было. І так 2,5 гадзіны».
На самой сустрэчы Ганна паводзіла сябе досыць спакойна. Кажа, што з-за меншай эмацыйнасці, з-за таго, што яна не праяўляла сваю злосць актыўна, яе сябры падумалі, што яна на іншым баку.
«Рэзка ў мяне не засталося нікога з тых, з кім я раней мела зносіны. Адчувала сябе, як у старэйшай школе, — адзначае яна. — Гэта было цяжка, але мне заставаўся ўсяго адзін семестр да дыплома. У выніку ў мяне пачалася неверагодна зацяжная дэпрэсія.
Так, не было арыштаў і штрафаў, але, я лічу, гэтая сітуацыя знішчыла мяне менавіта з таго боку, які для мяне вельмі важны — з боку чалавечых узаемадзеянняў.
Гэта было як лакмусавая паперка, індыкатар таго «сяброўства», якое, як я думала, вельмі моцнае. Але потым я знайшла новых сяброў, што цяпер раз'ехаліся па ўсім свеце».
Ганна атрымала свой чырвоны дыплом псіхолага і неўзабаве з'ехала ў Маскву: дзяўчына выйшла замуж і адправілася за сваім каханым. На новым месцы яна пакуль не знайшла, чым займацца, кажа, што нечакана для сябе зразумела: працаваць у гэтай сферы не хоча.
«Можна сказаць, што я беспрацоўная, але я аддаю перавагу казаць, што я ў творчым пошуку. Па выніку ў мяне хэпі энд — любімы муж і поўная свабода. Дагэтуль маё сэрца замірае, калі бачу паліцэйскіх і мясцовыя аўтазакі.
Мне цяжка на новым месцы, але як і ўсім. Аднак чалавек такая істота, якая да ўсяго звыкае. Часам мне здаецца, што я б угаварыла мужа прамяняць гэтую шалёную Маскву на Мінск, калі б палітычная сітуацыя была іншай», — упэўнена дзяўчына.
Ганна Іванова лічыць, што ўсё, што магла зрабіць дваццацігадовая дзяўчына на той момант, яна зрабіла.
«Мне застаецца толькі пазычыць людзям чуць іншых людзей, у канчатковым выніку нам жыць з імі і сярод іх. Як ставіцца да бліжняга — справа кожнага, але, перш за ўсё, трэба паспрабаваць іх пачуць, — лічыць былая студэнтка. — Тады многія пытанні знойдуць свой адказ.
Тым, хто застаўся, каб працягваць будаваць новую Беларусь, я зычу толькі шчасця, я веру ў іх. Я цяпер не чытаю навіны, адарвалася ад палітыкі, не магу…
Калі б у мяне была магчымасць пагаварыць з Качанавай зноў, то я б нават і не змагла задаць канкрэтнае пытанне. У галаве круціцца: «За што? Навошта? Чаму?»
«Калі Качанаву будуць судзіць, прыйду і пагляджу, што будзе казаць яна»
Аліне Болбас 21 год. Падчас сустрэчы з Качанавай яна вучылася на трэцім курсе факультэта журналістыкі БДУ.
«З пачатку свайго студэнцкага жыцця я ўваходзіла ў арганізацыю «Задзіночанне беларускіх студэнтаў». Там мы рабілі розныя актыўнасці, а з пачатку лета 2020 года я дапамагала ім арганізоўваць мерапрыемствы, — кажа Аліна. — Таксама я хадзіла на акцыі і маршы, пачынаючы з моманту, калі затрымалі Віктара Бабарыку. А калі пачалася вучоба, удзельнічала ў студэнцкім руху ва ўніверсітэце.
Асноўная задумка гэтага руху была ў тым, каб большасць студэнтаў падтрымала ідэю: нельга быць у баку тых падзей, якія адбываюцца. І прынамсі вывесці людзей на забастоўку. Гэта быў глабальны план.
Калі казаць пра лакальны, то мы, як студэнты журфака, задавалі пытанні дэканцы з нагоды затрыманняў журналістаў і хацелі ад яе пачуць выразны адказ. Таксама арганізоўвалі некалькі сустрэч з журналістамі не на тэрыторыі журфака, але ўсё роўна адміністрацыя факультэта журналістыкі прымусіла нас пісаць тлумачальныя нават за гэта. Склалася ўражанне, што ва ўніверсітэце да нас ставяцца як да школьнікаў. Як быццам бы ты тупы».
На сустрэчу з Качанавай Аліну запрасіў намеснік дэкана па выхаваўчай працы. У адзін дзень ён патэлефанаваў ёй і прапанаваў прыйсці на размову з рэктарам. Для яе прапанова была вельмі нечаканай, але Аліна пагадзілася.
«Я тады ўжо ведала па нашых унутраных крыніцах, што будзе сустрэча не з рэктарам, а з Качанавай, — кажа яна. — Пасля сустрэчы я адчувала вялікую злосць. Было адчуванне, што нас лічаць за ідыётаў, якія нічога не разумеюць. Глядзіш на гэтую ўладу блізка, а разумееш, што яны зусім ад цябе далёка. Адарвана ад рэальнасці».
З той сустрэчы прайшоў год і за гэты час жыццё дзяўчыны кардынальна змянілася. На ўсю краіну прагрымела «справа студэнтаў». Аліна даведалася, што на допытах студэнтаў стала часта гучаць яе прозвішча, таму прыняла цяжкае для сябе рашэнне — з’ехаць у Кіеў.
«Цяпер я працую журналістам, вучуся ў Еўрапейскім гуманітарным універсітэце на праграме «Медыя і камунікацыя» на завочным. Людзі тут ў Кіеве таксама побач: большасць знаёмых і сяброў з’ехала, — гаворыць беларуска. — Толькі бацькі ў Беларусі засталіся. Не бачыла іх ужо год. Канешне, яны сумуюць, але што зробіш. Яшчэ я завяла котку. Хацелася паменьшыць велізарнае пачуццё адзіноты, таму ўзяла яе. Фактычна ў жыцці за гэты час змянілася ўсё».
Хуткі і нечаканы пераезд быў для Аліны шокам. Дзяўчыне давялося хадзіць да псіхолага і піць антыдэпрэсанты.
«Псіхалагічна было цяжка. Заплюшчваеш вочы і пачынаеш плакаць. Я пайшла да псіхолага і пачала прымаць антыдэпрэсанты. Стала трошкі лепей. Дапамагала яшчэ тое, што нас пераехала шмат людзей, — гаворыць дзяўчына. — Супольнасць беларусаў тут вялікая.
Самае цяжкае для мяне было ўсведамленне таго, што я не магу вярнуцца. Але надзея ёсць. З аднаго боку, сумна, што прыйшлося кідаць усё. Але гэта не турма. Гэта не такі кошт. Аналізуючы апошнія падзеі, у мяне толькі думкі, што трэба было рабіць больш…
Ведаеце, прайшоў год, але калі б я ўбачыла Наталлю Качанаву зараз, я бы не знайшла, што ёй сказаць. Калі яе будуць судзіць, прыйду і пагляджу, што будзе казаць яна».
