«Чаму Вас не знайшлі? — Бо я нікому пра гэта не казаў»
На 87-м годзе жыцця спачыў Аляксей Канстанцінавіч Каўка, волат беларускага руху ў СССР, аўтар галоўнага твора дысідэнцкай беларускай літаратуры «Письмо русскому другу» (1977 год) пра гаротны стан роднай мовы і парушэнне канстытуцыйных правоў беларусаў. Добра, што «Наша Ніва» і калегі адгукнуліся на смерць выдатнага беларусіста. Хочацца дадаць пару штрыхоў з біяграфіі нябожчыка, піша ў фэйсбуку гісторык Андрэй Катлярчук.
Аляксей Каўка. Фота: facebook.com/andrej.kotljarchuk
Мы пазнаёміліся са спадаром Каўкам у далёкім 1989 годзе і досыць шчыльна сябравалі наступныя 5-6 гадоў. Я часта бываў у ягонай кватэры ля Беларускага вакзала. Тады спадар Каўка працаваў у аддзеле славянскіх літаратур усесаюзнага Інстытута сусветнай літаратуры. Хто не ведае, гэта палац у старой частцы Масквы, там, дзе адбываюцца падзеі рамана Булгакава «Майстар і Маргарыта» і дзе на адзін квадратны метр прыпадаюць два кандыдаты навук.
Аляксей Каўка — дзіця вайны, «з вогненнай вёскі». Маці памерла перад самай вайной, бацька загінуў у часы нацысцкай акупацыі. Гадаваўся ў хаце бацькавай сястры, потым у дзіцячым доме. Паступіў у Мінскі бібліятэчны тэхнікум, па яго словах, кузню беларушчыны, дзе лунаў дух адраджэння 1920-х гадоў.
Першую палову жыцця нябожчык рабіў камсамольскую, партыйную ды дыпламатычную кар’еру. Другая частка жыцця была прысвечаная беларушчыне і разбурэнню савецкай сістэмы.
Дзейнічаючы як той Конрад Валенрод Міцкевіча, Каўка вывозіў на Захад творы падпольнай беларускай літаратуры і мастацтва.
Ён быў адным з найрухлівейшых (цяпер кажуць мабільных) беларусаў, якіх я сустракаў. Лёгка мяняў месца працы і кірунак дзейнасці.
Быў першым старшынёй Таварыства беларускай культуры СССР, галоўным рэдактарам часопіса «Советское славяноведение», навукоўцам Акадэміі навук, дыпламатам МЗС, палітыкам, бацькам і дзедам, узорным дачнікам.
Ягоны «Ліст да рускага сябра» быў не проста творам самвыдату. Гэта была «бомба», бо ўпершыню твор пра Беларусь зачытвалі найбуйнейшыя радыёстанцыі свету. Ліст быў выдадзены на англійскай мове. КГБ БССР збіўся з ног, шукаючы «ворага», які спакойна працаваў у Інстытуце эканомікі сусветнай сацыялістычнай сістэмы АН СССР над манаграфіяй «Польша: отечество и социализм».
На мае пытанне, чаму Вас не знайшлі, адказ быў просты: «Бо я нікому пра гэта не казаў». Навука сучасным апазіцыянерам і канспіратарам…
Нябожчык быў бібліяфілам. Каштоўныя беларускія кнігі пачаў збіраць яшчэ ў Варшаве, дзе працаваў дарадцам пасольства СССР. Спадзяюся, беларускія калекцыянеры выйдуць на дачку ці ўнукаў нябожчыка каб набыць прыватную бібліятэку спадара Каўкі.
Менавіта ў доме Каўкі я прачытаў «Гісторыю беларускай (крыўскай) кнігі» Вацлава Ластоўскага ды іншыя творы забітых НКВД беларускіх гісторыкаў. На той час гэтыя працы хаваліся ў спецсховах і не выдаваліся звычайным чытачам. Каўка пазнаёміў мяне з сынам гісторыка Міколы Улашчыка, завёў у кнігарню «Украінская кніга», падарыў зборнікі альманаха «Скарыніч», які выдаваў літаральна аднымі сваімі рукамі. Дзякуй за ўсе!
Жыццё яго біла, ён памятаў жахі нацысцкай акупацыі, трагічна загінуў ягоны сын — студэнт-славіст, які падаваў надзеі.
Але ўсе, хто ведаў нябожчыка, пацвердзяць, — гэта быў адзін з найаптымістычнейшых прадстаўнікоў нашага трохі «сумнага» народа.
Няхай Вам будзе пухам беларуская зямля, Аляксей Канстанцінавіч!
Чытайце таксама:
Мадэрная гісторыя краіны ніяк не адужае цыкл бяспамяцтва — Андрэй Катлярчук
